லடாக்

லடாக் (Ladakh) வடக்கில் குன்லுன் மலைத்தொடர்கள் மற்றும் தெற்கே மாபெரும் இமயமலை ஆகியவற்றிற்கிடையே இந்திய கட்டுப்பாட்டில் இருக்கும் சம்மு காசுமீர் மாநிலத்தி்ல் அமைந்திருந்தது. 2019 ஜம்மு காஷ்மீர் மறுசீரமைப்புச் சட்டத்தின்படி லடாக் ஒன்றியப் பகுதியின் முதல் துணைநிலை ஆளுநராக இராமகிருஷ்ணா மாத்தூர் என்பவர் 31 அக்டோபர் 2019 நள்ளிரவு அன்று பதவியேற்றார். இதனால் லடாக் ஒன்றியப் பகுதியானது.[3][4][5][6] இது சட்டமன்றம் இல்லாத ஒன்றியப் பகுதியாகும்.

லடாக்
ஒன்றியப் பகுதி (31 அக்டோபர் 2019 முதல்)
லே மாவட்டம், லிக்கீர் மடத்தில் உள்ள மைத்திரேயர் சிலை

இந்தியாவில் லடாக்
ஆள்கூறுகள்: 34°10′12″N 77°34′48″E
நாடு இந்தியா
தலைநகரம்லே
அரசு
 • துணை ஆளுநர் இராமகிருஷ்ணா மாத்தூர்
 • நடாளுமன்ற உறுப்பினர்ஜம்யாங் செரிங் நம்கியால் ((பாஜக)
பரப்பளவு[1][lower-alpha 1]
 • மொத்தம்59,196
மக்கள்தொகை (2011)
 • மொத்தம்2,74,289
 • அடர்த்தி4.6
மொழிகள்
 • அதிகாரபூர்வமானவைலடாக்கி, புர்க்கி, சினா, திபெத்தியம், இந்தி, பால்ட்டி, உருது
நேர வலயம்இசீநே (ஒசநே+5:30)
வாகனப் பதிவுலே: JK10; கார்கில்: JK07
முக்கிய நகரங்கள்லே, கார்கில்
குழந்தை இறப்பு வீதம்19%[2] (1981)
ஜம்மு காஷ்மீர் மறுசீரமைப்புச் சட்டத்திற்குப் பின்னர் 31 அக்டோபர் 2019-இல் துவக்கப்பட்ட புதிய ஜம்மு காஷ்மீர் மற்றும் லடாக் ஒன்றியப் பகுதிகளின் வரைபடம்

ஜம்மு காஷ்மீர் ஒன்றியப் பகுதி மற்றும் லடாக் ஒன்றியப் பகுதிக்கான புதிய வரைபடங்கள் 2 நவம்பர் 2019 அன்று இந்திய அரசு வெளியிட்டது. புதிய வரைபடத்தில் பாக்கித்தான் ஆக்கிரமித்த வடக்கு நிலங்கள் லடாக் ஒன்றியப் பகுதியுடன் காட்டப்பட்டுள்ளது.[7][8]

இந்தப் பகுதி இந்தோ-ஆரியர் மற்றும் தொல்குடி திபெத்திய வம்ச[9] மக்கள் ஆகியோரால் குடியேற்றம் செய்யப்பட்டிருக்கிறது என்பதுடன் இது இந்தப் பகுதியிலேயே மிகவும் அடர்த்தி குறைவான மக்கள்தொகை உள்ள பகுதியாகும்.[10]

லடாக்கிய மொழி (போத்தி[11]), சீன-திபெத்திய மொழிக்குடும்பத்தின் மேற்கு திபெத்திய பேச்சு வழக்கிற்கு சொந்தமானதாகும்.

லடாக் தன்னுடைய தொலைதூர மலைத்தொடர் அழகிற்காகவும் கலாச்சாரத்திற்காகவும் புகழ்பெற்றுள்ளது. இது வலுவான திபெத்திய கலாச்சார தாக்கத்தைப் பெற்றிருப்பதால் சிலசமயங்களில் "சிறிய திபெத்" என்றும் அழைக்கப்படுவதுண்டு. வரலாற்றுப்பூர்வமாக, லடாக் தற்போது பாகிஸ்தான் மற்றும் சீனாவால் ஆளப்படும் பகுதிகள் முறையே பால்திஸ்தான், அக்சாய் சின் ஆகியவற்றை உள்ளிட்ட புத்தசமய அரசாக இருந்தது. இது முக்கியமான வர்த்தக வழிகளின் குறுக்குச்சாலைகளில் வியூகமுக்கியத்துவம் வாய்ந்த இடத்தைக் கொண்டிருக்கிறது,[12] ஆனால் 1960களில் திபெத் மற்றும் மத்திய ஆசியாவிற்கான எல்லைகளை சீன அதிகாரிகள் மூடியதிலிருந்து சுற்றுலா தவிர்த்த சர்வதேச வர்த்தகம் நலிவுற்றுவிட்டது. 1974ஆம் ஆண்டில் இருந்து இந்திய அரசாங்கம் லடாக்கில் சுற்றுலாவை மேம்படுத்துவதில் வெற்றிபெற்றது. இந்தியா பாகிஸ்தானுக்கு இடையிலான பல்வேறு போர்களுக்கும் 1962ஆம் ஆண்டில் சீன-இந்திய போரிலும் லடாக் முக்கியத்துவம் வாய்ந்த நிலையாக இருந்திருக்கிறது. சியாச்சின் பனிமலைப் பிரதேசத்தில் உள்ள சால்தாரோ முகடு இன்றும்கூட நடைமுறையில் இருக்கும் ராணுவ மண்டலமாக உள்ளது.

இன்று லடாக்கில் இரண்டு மாவட்டங்கள் உள்ளன - லே மற்றும் கார்கில். லே லடாக்கில் உள்ள பெரிய நகரமாகும். லடாக்கியர்களில் பெரும்பான்மையினர் திபெத்திய பௌத்தர்கள், மீதமிருப்பவர்கள் பெரும்பாலும் ஷியா முஸ்லீம்களும் ஆவர்.[13] சில லடாக்கி ஆதரவளார்கள், இதனுடைய பெரும்பான்மையான முஸ்லிம் காஷ்மிர் உடனான மத மற்றும் கலாச்சார வேறுபாடுகள் காரணமாக சமீபத்திய காலங்களில் லடாக்கை யூனியன் பிரதேசத்தில் சேர்க்க வேண்டும் என்று கோரி வந்தனர். ஆகத்து 5, 2019 அன்று லடாக் தனி ஒன்றியப் பகுதியாக அறிவிக்கப்பட்டது. [14] [15][16]

வரலாறு
முதன்மைக் கட்டுரை: லடாக் வரலாறு
பியாங் கோம்பா, லடாக், காஷ்மீர்

லடாக்கி்ல் பெரும்பாலான இடங்களி்ல் காணப்படும் பாறைக் குடைவுகள் இந்தப் பகுதி நியோலித்திக் காலத்திலிருந்து குடியேற்றப் பகுதியாக இருந்திருக்கிறது என்பதைக் காட்டுகிறது.[16] லடாக்கின் முற்காலத்திய குடியேறிகள் மோன்கள் மற்றும் தார்த் [17] மக்களின் கலப்பு இந்தோ-ஆரியரை கொண்டதாக இருக்கிறது, இவர்கள் ஹெராடோடஸ்,[γ]நியார்க்கஸ், மெகஸ்தனிஸ், பாலினி,[δ] டாலமி[ε] ஆகியோரின் எழுத்துக்களிலும் புராணங்களின் புவியமைப்பு பட்டியல்களிலும் குறிப்பிடப்படுகின்றனர்.[18] ஏறத்தாழ முதல் நூற்றாண்டில் குஷான் பேரரசின் ஒரு பகுதியாக லடாக் இருந்திருக்கிறது. கிழக்கு லடாக் மற்றும் மேற்கு திபெத்தியர்கள் போன் மதத்தை பின்பற்றிய காலத்தில் இரண்டாம் நூற்றாண்டில் காஷ்மீரிலிருந்து மேற்கு லடாககிற்கு புத்த சமயம் பரவியது. ஏழாம் நூற்றாண்டு பௌத்த பயணியான யுவான்சுவாங்கும் இந்தப் பகுதியைப் பற்றி தனது குறிப்புகளில் விவரித்திருக்கிறார்.[στ]

1870 களில் லடாக் வம்சம்

எட்டாம் நூற்றாண்டில், இந்தப் பாதைகளின் வழியாக கிழக்கிலிருந்து உருவான திபெத்திய விரிவாக்கத்திற்கும், மத்திய ஆசியாவிலிருந்து உருவான சீன ஆதிக்க முயற்சிக்கும் இடையேயான பிரச்சினையில் லடாக் சிக்கிக்கொண்டது. லடாக் மீதான ஆளும் உரிமை சீனா மற்றும் திபெத்தின் கைகளுக்கு தொடர்ந்து மாறிக்கொண்டிருந்தது. 842 இல் திபெத்திய அரச பிரதிநிதியான நியமா-கோன் திபெத்திய அரசுடனான உறவை முறித்துக்கொண்ட பின்னர் லடாக்கை தாமாகவே சேர்த்துக்கொண்டு தனிப்பட்ட லடாக் வம்சத்தை உருவாக்கினார். இந்த காலகட்டத்தில் லடாக் பெரும்பான்மையினராக இருக்கும் திபெத்திய மக்கள்தொகையைப் பெற்றது. இந்த வம்சம் வட-மேற்கு இந்தியாவிலிருந்து, குறிப்பாக காஷ்மீரிலிருந்து பெற்ற மத கருத்தாக்கங்களான "இரண்டாம் பௌத்த மத பரவலுக்கு" தலைமையேற்றது.[ζ]

13 ஆம் நூற்றாண்டில் தெற்காசியாவின் இஸ்லாமிய வெற்றிகளை எதிர்கொண்டதால் மத விவகாரங்களில் திபெத்தின் வழிகாட்டுதலை நாடிச்சென்று ஏற்றுக்கொள்வது என்று லடாக் முடிவெடுத்தது. கிட்டத்தட்ட 1600 ஆம் ஆண்டு வரையிலான இரண்டு நூற்றாண்டுகளுக்கு, லடாக்கியர்களின் ஒரு பகுதியை இஸ்லாமிற்கு மதம் மாறச் செய்ய வழியமைத்த அண்டை முஸ்லீம் நாடுகளின் படையெடுப்பிற்கும் ஊடுருவலுக்கும் லடாக் ஆளானது.[13][16][18]

திக்ஸே வம்சம், லடாக்

பகன் அரசர் லடாக்கை மீண்டும் ஒருங்கிணைத்து வலுப்படுத்தியதோடு இன்றும் கூட இருந்துவரும் நாம்ஜியால்[η] வம்சத்தை உருவாக்கினார். இந்தப் பகுதியை இஸ்லாமிற்கு மாற்றி பௌத்த கலையம்சங்களை அழிக்கும் தி்ட்டமிட்ட முயற்சிகளை எதிர்கொண்டு நாம்ஜியால்கள் பெரும்பாலான மத்திய ஆசிய படையெடுப்புகளை முறியடித்து இந்தப் பேரரசை தற்காலிகமாக நேபாளம் [16] வரை நீட்டித்தனர்.[13][16] 17 ஆம் நூற்றாண்டின் முற்பகுதியில் அழிக்கப்பட்ட கலையம்சங்கள் மற்றும் காம்பாக்களை புனரமைப்பு செய்யும் முயற்சிகள் நடைபெற்றன, இந்தப் பேரரசு சன்ஸ்கார் மற்றும் ஸ்பிடி வரை விரிவடைந்தது. லடாக் முகலாயர்களால் தோற்கடிக்கப்பட்டிருந்தாலும் முன்னதாகவே காஷ்மீரையும் பால்தி்ஸ்தானையும் இணைத்துக்கொண்டிருந்தது, ஆனால் அது தன்னுடைய சுதந்திரத்தை திரும்பப் பெற்றது.

17 ஆம் நூற்றாண்டில் லடாக் திபெத்துடனான பிரச்சினையில் பூடான் பக்கம் சாய்ந்தது, இது திபெத் படையெடுப்பிற்கு காரணமாக அமைந்தது. லேயில் ஒரு மசூதி கட்டப்பட வேண்டும், லடாக்கிய அரசர் இஸ்லாமிற்கு மாற வேண்டும் என்ற நிபந்தனையில் லடாக்கிய அரசை திரும்பப் பெற்றுக்கொள்ள காஷ்மீர் உதவியது. 1684ஆம் ஆண்டில் செய்துகொள்ளப்பட்ட தெமிசாம் உடன்படிக்கை திபெத்திற்கும் லடாக்கிற்கும் இடையிலிருந்த பிரச்சினையை தீர்த்துவைத்தது, ஆனால் லடாக்கின் சுதந்திரத்தை கடுமையாக தடைசெய்தது. 1834ஆம் ஆண்டில் ரஞ்சித் சிங்கின் தளபதியான ஜோராவார் சிங்கின் தலைமையிலான டோக்ராக்கள் லடாக்கிற்குள் ஊடுருவி அதை இணைத்துக்கொண்டனர். 1842ஆம் ஆண்டில் நடந்த லடாக்கிய கலகம் நசுக்கப்பட்டது என்பதுடன் ஜம்மு காஷ்மீரின் டோக்ரா அரசுடன் இணைத்துக்கொள்ளப்பட்டது. நாம்ஜியால் குடும்பத்திற்கு இன்று பெயரளவிற்கு எஞ்சியிருக்கும் ஸ்டோக் ஜாகிர் வழங்கப்பட்டது. 1850களில் இருந்து தொடங்கி லடாக்கி்ல் ஐரோப்பியர்களின் ஆதிக்கம் அதிகரித்தது - புவியியலாளர்கள், விளையாட்டு வீரர்கள் மற்றும் சுற்றுலாப் பயணிகள் லடாக்கை கண்டுபிடிக்கத் தொடங்கினர். 1885ஆம் ஆண்டில் லே மோராவியன் சர்ச் மிஷனுடைய தலைமையகம் ஆனது.

1947ஆம் ஆண்டில் இந்தியப் பிரிவினையின்போது, டோக்ரா அரசரான மஹாராஜா ஹரிசிங் இந்திய ஒன்றியத்துடன் இணைவதா அல்லது பாகிஸ்தானுடன் இணைவதா என்று தீர்மானமின்றி இருந்தார். முடிவில் இந்த அரசர் இந்தியாவுடனான இணைப்பு சாசனத்தில் கையெழுத்திட்டார். பாகிஸ்தான் படையெடுப்பாளர்கள் லடாக்கை எட்டினர், அவர்களை வெளியேற்றுவதற்கான ராணுவ நடவடிக்கைகள் மேற்கொள்ளப்பட்டன. ராணுவப் பொறியாளர்களால் சோனாமார்க்கிலிருந்து சோஜி லா வரை போர்க்காலத்தில் மாற்றப்பெற்ற போனி இழுவை டாங்கிகளை மேலே கொண்டுசென்று அந்தப் பாதையை வெற்றிகரமாக கைப்பற்ற உதவியது. இந்த முன்னேறுதல் தொடர்ந்து சென்று திராஸ், கார்கில் மற்றும் லேயை விடுதலையடையச் செய்ததோடு ஊடுருவல்களை அழிக்கவும் உதவியது.[19]

1949ஆம் ஆண்டில், பழைய வர்த்தகப் பாதைகளைத் தடுத்து நுப்ராவிற்கும் சியாங்சியாங்கிற்கும் இடையே இருந்த எல்லையை மூடியது. 1955ஆம் ஆண்டில் இந்தப் பகுதியின் வழியாக சியாங்சியாங்கையும் திபெத்தையும் இணைக்கும் சாலைகளை சீனா அமைக்கத் தொடங்கியது. இது பாகிஸ்தானுடன் சேர்ந்து கரகோரம் நெடுஞ்சாலையையும் உருவாக்கியது. இந்தக் காலகட்டத்தில் இந்தியா ஸ்ரீநகர்-லே நெடுஞ்சாலையை அமைத்தது, இது ஸ்ரீநகரிலிருந்து லேவிற்கு செல்ல ஆகும் 16 நாட்கள் என்ற நேர அளவை இரண்டு நாட்களாக குறைத்தது.[16] ஜம்மு காஷ்மீர் மாநிலம் முழுவதும் இந்தியா பாகிஸ்தான் ஒருபுறமும், இந்தியா சீனா ஒருபுறமும் என்று தொடர்ந்து ஆளுகைப் பிரதேச பிரச்சினைக்கு ஆளாகிக்கொண்டே இருக்கிறது. 1947, 1965, 1971 ஆண்டுகளின் போர்களில் கார்கில் ஒரு பிரச்சினைக்குரிய பகுதியாகவே இருந்தது என்பதுடன் 1999ஆம் ஆண்டில் நடந்த கார்கில் போரின்போது நியூக்ளியர் போருக்கு வாய்ப்புள்ள அதிமுக்கியத்துவம் வாய்ந்த இடமாகவும் இருந்தது.

இந்திய ராணுவத்தால் 'ஆபரேஷன் விஜய்' என்று சங்கேதப் பெயரிடப்பட்ட 1999 ஆம் ஆண்டு கார்கில் போரானது, கார்கில், திராஸ், முஷ்கா, பதாலிக் மற்றும் சோர்பத்லா ஆகிய மேற்கு லடாக் பகுதிகள் பாகிஸ்தானிய படையினரால் ஊடுருவப்பட்டு, முக்கியத்துவம் வாய்ந்த ஸ்ரீநகர்-லே நெடுஞ்சாலையைக் கைப்பற்றவிருந்ததை காண நேர்ந்தது. குறிப்பிடத்தகுந்த ஆயுதங்கள் மற்றும் வான்படை உதவியோடு இந்திய ராணுவத்தால் உயரமான பகுதிகளில் விரிவான நடவடிக்கைகள் தொடங்கப்பட்டன. இந்திய ராணுவத்தால் மீறப்பட மாட்டாது என்று மதிப்பளிக்கப்பட்ட இந்திய அரசாங்கம் உத்தரவிட்டிருந்த இந்தியப் பகுதியின் கட்டுப்பாட்டுக் கோட்டிலிருந்து பாகிஸ்தானிய படையினர் வெளியேற்றப்பட்டனர்.[20]

லடாக்கின் வட-கிழக்கு முனையில் உள்ள சியாச்சின் பனிமலை 1984ஆம் ஆண்டில் இருந்து இந்தியாவிற்கும் பாகிஸ்தானுக்கும் இடையிலான ராணுவத்தை தொடர்ந்து வைத்திருப்பதன் இடமாக இருந்துவருவதோடு, உலகிலேயே மிக உயரமான போர்க்களமுமாகும். என்ஜே 9842 நிலமுனைக்கு அப்பால் உள்ள எல்லை குறித்து 1972 ஆம் ஆண்டு சிம்லா ஒப்பந்தத்தில் எதுவும் வரையறுக்கப்படாததால் இந்தப் பிரச்சினை எழுந்தது. பாகிஸ்தானின் மலையரசியலும், 1957ஆம் ஆண்டில் அமெரிக்க பாதுகாப்பு வரைபடமிடல் நிறுவனத்தால் செய்யப்பட்ட தேசிய வரைபட ஆக்கிரமிப்பு பிரச்சினையும் முடிவில் சியாச்சின் சிகரத்திற்கு எல்லைகளாக அமைந்த சால்டாரோ முகட்டின் உச்சிகளை ஆக்கிரமிக்கும் போட்டிக்கு இட்டுச்சென்றது.[21] அதிலிருந்து சிகரத்தின் வியூக முக்கியத்துவ இடங்கள் இரண்டு தரப்பினராலும் ஆக்கிரமிக்கப்பட்டன, இதில் இந்தியர்களுக்கு தெளிவான வியூகமுக்கியத்துவ அனுகூலம் கிடைத்தது.[22]

லடாக் பிரதேசம் 1979ஆம் ஆண்டில் கார்கில் மாவட்டம், லே மாவட்டம் என இருகூறுகளாக பிரிக்கப்பட்டது. 1989ஆம் ஆண்டில் பௌத்தர்களுக்கும் முஸ்லீம்களுக்கும் இடையே வன்முறைக் கலவரங்கள் மூண்டன. காஷ்மீரி ஆதிக்கம் உள்ள மாநில அரசிடமிருந்து சுயாட்சி உரிமை கோரிக்கைகள் எழுந்ததைத் தொடர்ந்து, 1993ஆம் ஆண்டில் லடாக் சுயாட்சி மலைவாழ் மேம்பாட்டு சபை உருவாக்கப்பட்டது.

புவியமைப்பு
லடாக் பகுதி உயரமான இடத்தில் உள்ளது.
லடாக்கி்ல் நிலவமைப்பு

லடாக் இந்திய மாநிலமான காஷ்மீரின் உயர்ந்த பீடபூமியாகும், இவற்றில் பெரும்பாலானவை 3,000 மீ (9,800 அடி) உயரமுள்ளவையாகவே இருக்கின்றன.[13] இது இமாலய மற்றும் காரகோரம் மலைத்தொடர் வரிசை வரையிலும் மற்றும் மேல் இந்தஸ் ஆறு பள்ளத்தாக்கு வரையிலும் நீண்டிருக்கிறது.

சுரு பள்ளத்தாக்கு, லடாக்

வரலாற்றுரீதியாக, இந்தப் பகுதி தெற்குப் பகுதியில் பாலிஸ்தான் (பால்டியுல்) பள்ளத்தாக்குகள், இந்தஸ் பள்ளத்தாக்கு, தொலைதூரப் பகுதியான சங்ஸ்கார் லாகால் மற்றும் ஸ்பிடி, கிழக்குப்பகுதியில் ருடாக் பிரதேசம் மற்றும் கூக் உள்ளிட்ட காரி, கிழக்கில் உள்ள அக்சாய் சின், லடாக் மலைத்தொடர்வரிசையில் கார்டுங் லாவிற்கு மேலே உள்ள வடக்குப் பகுதியில் அமைந்திருக்கும் நுப்ரா பள்ளத்தாக்கு ஆகியவற்றை உள்ளடக்கியிருக்கிறது. தற்கால லடாக் எல்லைகளாக கிழக்கே திபெத், தெற்கே லாகால் மற்றும் ஸ்பிடி, மேற்கே காஷ்மீர் பள்ளத்தாக்கு, ஜம்மு பால்டியுல் பிரதேசங்கள் மற்றும் தொலைதூர வடக்கில் காரகோரம் பாதையின் குறுக்கே குன்லுன் மலைத்தொடரின் மற்றொரு பக்கத்தில் மத்திய ஆசியாவின் கிழக்கு துர்க்கிஸ்தானை சேர்ந்த டிரான்ஸ் குன்லுன் பிரதேசம் ஆகியவை அமைந்துள்ளன. தென்மேற்கிலிருந்து தென்கிழக்காக செல்லும் ஆல்டைன் டேக், புலுவில் ஒன்றுகூடும் "V" வடிவத்தில் உருவாகின்ற தென்கிழக்கிலிருந்து வடமேற்கிற்கு நோக்கி செல்கின்ற காஷ்மீரின் குன்லுன் மலைத்தொடரோடு ஒரே புள்ளியில் இணைகிறது. காஷ்மீர் மலைப்பிரதேசங்களில் இருக்கும் லடாக் மற்றும் திபெத்திய பீடபூமிக்கு இடையேயான புவியியல் பிரிவு புலுவின் சூழமைப்பிலிருந்து தொடங்கி ருடாக்கிற்கு வடக்கே அமைந்திருக்கும் சிக்கலான குழம்பச்செய்யும் மலைமுகடுகளைச் சுற்றி தெற்குநோக்கி செல்கிறது, இந்த இடத்தில்தான் அலிங் காங்ரி மற்றும் மவாங் காங்ரி ஆகியவை மயும் லா சூழ்ந்திருக்கும் உயரமான இடத்தில் அமைந்திருக்கின்றன.

பிரிவினைக்கு முன்பு பால்தி்ஸ்தான் (தற்போது பாகிஸ்தான் நிர்வாகத்தின்கீழ் இருப்பது) லடாக்கின் மாவட்டமாக இருந்தது. ஸ்கார்டு லடாக்கின் மழைக்கால தலைநகரமாக இருக்க லே கோடைகால தலைநகரமாக இருந்தது.

இந்தப் பிரதேசத்திலுள்ள மலைத் தொடர்கள், அதிகமும் நிலைபெயராத யூரேசிய அடுக்கில் இந்திய அடுக்கு மடியப்பெற்றுக்கொண்டிருப்பதால் 45 மில்லியன் ஆண்டுகளுக்கும் மேலாக அதே நிலையில் உருவாகியிருக்கின்றன. தொடர்ச்சியான இந்த நகர்வு இமாலயப் பிரதேசங்களில் தொடர்ச்சியாக பூகம்பம் ஏற்படுவதற்கு காரணமாகிறது.[θ][23] லடாக் மலைப்பிரதேசங்களில் உள்ள முகடுகள் சாஜிலாவிற்கு நெருக்கமாக கடல்மட்டத்திலிருந்து நடுத்தர உயரத்தில் இருக்கின்றன (5,000–5,500 மீ அல்லது 16,000–18,050 அடி), என்பதோடு நுன்-குன்னின் இரட்டை மலை உச்சிகளில் தென்கிழக்கு திசையில் சென்று முடிவுறுகின்றன.

சுரு மற்றும் சங்ஸ்கார் பள்ளத்தாக்குகள் இமாலயத்தினாலும் சங்ஸ்கார் மலைத்தொடராலும் சூழ்ந்திருக்கும் பெரும் கால்வாயை உருவாக்கியிருக்கின்றன. சங்ஸ்காருக்கான நுழைவாயிலான பென்சி-லாவில் சுரு பள்ளத்தாக்கு 4,400 மீ (14,436 அடி) உயர்ந்த பின்னர் இங்கிருக்கும் உயர்ந்த குடியேற்றப் பிரதேசம் ரங்டம் ஆகும். சுரு பள்ளத்தாக்கில் இருக்கும் ஒரே நகரமான கார்கில் லடாக்கில் உள்ள இரண்டாவது மிக முக்கியமான நகரம். ஸ்ரீநகர், லே, ஸ்கர்டு மற்றும் படூம் ஆகியவற்றிலிருந்து ஏறத்தாழ 230 கிலோமீட்டர்கள் அதிகமான அல்லது அதற்கும் குறைவான தொலைவில் அமைந்திருக்கும் இது 1947க்கு முந்தைய வர்த்தகக் குழுக்களின் பாதைகளில் முக்கியமான தங்கும் நிலையமாக இருந்தது. சங்ஸ்கார் பள்ளத்தாக்கு ஸ்டோட் கால்வாய் மற்றும் லங்னாக் ஆறுகளில் படுகைகளில் அமைந்திருக்கிறது. இந்தப் பிரதேசத்தில் கடுமையாக பனிப்பொழிவு ஏற்படுவதுண்டு; இந்த பென்சி-லா ஜூன் மற்றும் அக்டோபர் மத்தியில் மட்டுமே திறக்கப்படுகிறது. திராஸ் மற்றும் முஷ்கோ பள்ளத்தாக்கு லடாக்கின் மேற்குப்பகுதி உச்சநிலையை உருவாக்குகின்றன.

இந்தஸ் ஆறு லடாக்கின் முதுகெலும்பாக இருக்கிறது. மிக முக்கியமான வரலாற்று முக்கியத்துவம் வாய்ந்த மற்றும் தற்போதைய நகரங்கள் - ஷே, லே, பாஸ்கோ மற்றும் தின்மஸ்கேங் (கார்கில் அல்ல) இந்தஸ் ஆற்றுக்கு அருகாமையில் அமைந்திருக்கின்றன. 1947 ஆம் ஆண்டின் இந்திய-பாகிஸ்தான் போருக்குப் பின்னர், லடாக்கின் வழியாக பாயும் இந்தஸ் படுகை மட்டுமே இந்த ஆற்றின் ஒரே பகுதியாகும், இது இந்தியா முழுவதிலும் பரவியுள்ள இந்து மத கலாச்சாரத்தில் முதன்மையாக வணங்குதற்குரிய ஆறு.

சியாச்சின் சிகரம் கிழக்கு காரகோரம் பிரச்சினைக்குரிய இந்தியா-பாகிஸ்தான் எல்லையைச் சுற்றி இமய மலைத்தொடர்களில் உள்ள காரகோரம் மலைகளில் அமைந்திருக்கிறது. காரகோரம் மலைத்தொடர் சீனாவை இந்தியத் துணைக்கண்டத்திலிருந்து பிரிக்கும் பெரிய ஆற்றுப்பள்ளத்தாக்கை உருவாக்கியிருக்கிறது என்பதுடன் சிலநேரங்கள் "மூன்றாவது துருவம்" என்றும் அழைக்கப்படுகிறது. இந்த சிகரம் மேற்கே சால்தாரோ தொடருக்கும் கிழக்கே காரகோரம் மலைத்தொடருக்கும் இடையில் அமைந்திருக்கிறது. இது 70 கிமீ தொலைவிற்கு காரோகோரத்தில் உள்ள நீளமான சிகரம் என்பதுடன் துருவமற்ற பகுதிகளில் உலகிலேயே இரண்டாவது நீளமானதும் ஆகும். சீன எல்லையில் அதனுடைய முகவாயில் 3,620 மீ (11,875 அடி) கீழிறங்கி இந்திரா கோலில் (பாதை) கடல் மட்டத்திற்கும் மேலாக 5,753 மீ (18,875 அடி) உயரத்திலிருந்து சரிந்து வருகிறது. முகடுவரிசையைக் கொண்டிருக்கும் சால்தாரோ சிகரத்தில் உள்ள பாதைகளும் சில முனைப்பான உயரங்களும் இரண்டு தரப்பு படைகளாலும் ஆக்கிரமிக்கப்பட்டு 5,450 முதல் 7,720 மீ (17,880 முதல் 25,330 அடி வரை) வரையிலான உயரத்தைக் கொண்டிருக்கின்றன.

சாஸர் காங்ரி இந்தியாவில் காரகோரம் துணைமலைத்தொடருக்கு மிகவும் கிழக்குப் பகுதியில் இருக்கும் சாஸர் முஷ்தாக்கில் உள்ள உயரமான மலையாகும், சாஸர் காங்ரி I 7,672 மீ (25,171 உயரத்தை) கொண்டிருக்கிறது.

லேயில் மாதாந்திர சராசரி வெப்பநிலை.

லடாக் மலைத்தொடரில் பெரிய மலைகள் எதுவுமி்ல்லை; இதனுடைய சராசரி உயரம் 6,000 (19,700 அடி)மீட்டருக்கும் குறைவானது, இதனுடைய ஒருசில பாதைகள் 5,000 (16,400 அடி) மீட்டருக்கும் குறைவானவை. லடாக் மலைத்தொடருக்கு இணையாக செல்லும் பாங்காங் மலைத்தொடர் பாங்காங் ஏரியின் தெற்குக் கரையைச் சுற்றி சுஷல்லில் இருந்து வடமேற்காக கிட்டத்தட்ட 100 கிலோமீட்டர்கள் இருக்கிறது. இதனுடைய மிக உயர்ந்த தொடர் 6,700 மீ (22,000 அடி) என்பதுடன் மேற்குப்புற சரிவுகள் கடுமையாக பனிமூடி காணப்படுகின்றன. இந்தப் பிரதேசம் நுப்ரா எனப்படும் ஷயோக் மற்றும் நுப்ரா ஆறுகளின் ஆற்றுப் பள்ளத்தாக்குகளை உள்ளிட்டிருக்கிறது. லடாக்கில் உள்ள காரகோரம் மலைத்தொடர் பால்திஸ்தான் அளவிற்கு பெரியது கிடையாது.[ι] காரகோரமின் வடக்குப்பகுதியில் குன்லுன் இருக்கிறது. இவ்வாறு லே மற்றும் கிழக்கு மத்திய ஆசியாவிற்கு இடையே லடாக் மலைத்தொடர், காரகோரம் மலைத்தொடர் மற்றும் குன்லுன் ஆகிய மூன்று தடைகள் உள்ளன. இருந்தபோதிலும், பிரதானமான வர்த்தகப் பாதை லே மற்றும் யார்க்கண்டிற்கு இடையில்தான் அமைக்கப்பட்டன.

இமயமலைகள் பருவமழை மேகங்களை தடுத்து மழை நிழலை உருவாக்குவதால் லடாக் ஒரு உயரமான பாலைவனமாக காணப்படுகிறது. முக்கிய நீர் ஆதாரம் மழைக்கால பனிப்பொழிவும் மலைத்தொடர்களும் ஆகும். இந்தப் பகுதியில் இந்தஸ் ஆற்றில் ஏற்பட்ட சமீபத்திய வெள்ளப்பெருக்கு வழக்கத்திற்கு மாறான மழை அமைப்பையோ அல்லது பனிக்கட்டிகளையோ திரும்ப கொண்டுவந்திருக்கிறது, இவை இரண்டுமே புவி வெப்பமடைதலோடு தொடர்புபடுத்தப்படுகின்றன.[24] 'பனிக்கட்டி மனிதர்' என்றும் அறியப்படும் சிவாங் நோர்ஃபெல்லின் தலைமையில் அமைக்கப்பெற்ற லே வளப்படுத்தல் திட்டம் இந்தப் பிரச்சினைக்கான ஒரு தீர்வாக செயற்கை பனிக்கட்டிகளை உருவாக்கியிருக்கிறது.[25] [26]

இமயமலைகளின் வடக்குப் பகுதியில் இருக்கும் பிரதேசங்கள் -திராஸ், சுரு பள்ளத்தாக்கு மற்றும் சங்ஸ்கார்- கடுமையான பனிப்பொழிவிற்கு ஆளாகின்றன என்பதுடன், ஏறத்தாழ வருடத்தின் பல மாதங்களுக்கு நாட்டின் மற்ற பகுதிகளிலிருந்து துண்டிக்கப்பட்டதாகவே இருக்கின்றன. கோடைகாலங்கள் குறுகியவை, இருப்பினும் அவை சுரு பள்ளத்தாக்கின் அடிப்புறப் பகுதியில் இருக்கும் பயிர்களை வளர்ப்பதற்கு போதுமானவையாக இருக்கின்றன. கோடைகால வெப்பநிலை வறண்டும் இதமாகவும் இருக்கிறது. வெப்பநிலைகள் கோடையில் -3 முதல் 30 °C வரையிலும் குளிர்காலத்தில் -20 முதல் 15 °C வரையிலுமாக இருக்கின்றன.[27] செறிவுகுறைந்த காற்றின் விளைவுகளைத் தூண்ட சிறதளவு ஈரப்பதமும் இருக்கிறது. லடாக் அதி உயர் சேத அபாயமுள்ள புயல் பகுதியில் இருக்கிறது.[28]

தாவரவளம் மற்றும் விலங்குகளின் வளம்
லடாக்கில் காட்டெருதுகள்

இந்தப் பிரதேசத்தின் காட்டுவாழ்க்கை குறித்து ஆஸ்திரிய-செக் புதைபடிவ ஆய்வாளரும் 1870களில் இந்தப் பிரதேசத்தில் பெரிய அளவிலான கண்டுபிடிப்புகளை நடத்தியவருமான ஃபெர்டினண்ட் ஸ்டோலிஸ்காவால் ஆய்வுசெய்யப்பட்டிருக்கிறது. சரிவுகளிலும், நீர்ப்பாசனம் செய்யப்பட்டுள்ள இடங்களிலும் உள்ள நீரோட்டப்பகுதிகள் மற்றும் ஈரநிலங்கள் ஆகியவற்றை சுற்றியிருக்கும் பகுதிகளைத் தவிர லடாக்கில் தாவர வளர்ச்சி என்பது அரிதானதாகவே இருக்கிறது.[29]

லடாக்கிய உயிரினங்கள் மத்திய ஆசியாவில் மிகவும் பொதுவானது என்பதுடன் திபெத்திய பீடபூமியில் மிகவும் குறிப்பாக காணப்படக்கூடியதாகும். இவற்றில் பெரும்பாலானவை லடாக்கிய கோடைகாலத்தை செலவிடுவதற்கு இந்தியாவின் பல பகுதிகளிலிருந்து புலம்பெயர்பவை இவற்றிற்கு விதிவிலக்குகளாகும். இதுபோன்ற வறண்ட பகுதிகளுக்கு லடாக் பல்வேறு வகை பறவையினங்களைக் கொண்ட இடமாக லடாக் இருக்கிறது - 225 வகை உயிரினங்கள் பதிவுசெய்யப்பட்டுள்ளன. ஃபி்ன்ச்சஸ், ராபின்ஸ், ரெட்ஸ்டார்ட்ஸ் (பிளாக் ரெட்ஸ்டார்ட் போன்றவை) மற்றும் ஹூப்பி ஆகிய பல இனங்கள் கோடைகாலத்தில் பொதுவாக காணப்படக்கூடியவை. பழுப்பு-தலையுள்ள குல் கோடைகாலத்தில் இந்தஸ் ஆற்றிலும், சாங்டேங் ஏரிகளின் சில இடங்களிலும் காணப்படுகின்றன. ரூடி ஷெல்ட்ரேக் என்றும் அறியப்படுகிற பிராமினி குள்ளவாத்து மற்றும் வழுக்கைத் தலை வாத்து ஆகியவை நீரில் குடியிருக்கும் பறவைகளாகும். திபெத்திய பீடபூமியில் பரவியிருக்கும் அரிய உயிரினமான கறுப்புக் கழுத்து நாரைகளும் லடாக்கிய பகுதிகளில் காணப்படுகின்றன. அண்டங்காக்கை, சிவப்பு அலகுள்ள காக்கை, திபெத்திய பனிகாக்கை மற்றும் சுக்கர் ஆகியவை மற்ற பறவையினங்களாகும். லாமெர்ஜியர் மற்றும் கருடன் ஆகியவை இங்கே பொதுவான வேட்டைப் பறவைகள்.

அழியும் அபாயமுள்ள கறுப்பு-கழுத்து நாரை, குருஸ் நிக்ரிகோலிஸ், லடாக்கில் இனப்பெருக்கம் இது ஜம்மு காஷ்மீரின் மாநிலப் பறவை.

பாரல் அல்லது "நீல ஆடு" என்பது லடாக் பகுதியில் ஏராளமாக காணப்படும் குளம்புள்ள மலைப்பகுதி விலங்கு. இருப்பினும் இது சாங்ஸர் மற்றும் ஷாம் பகுதிகளின் சில இடங்களில் காணப்படுவதில்லை.[30]. ஆசிய மலையாடு லடாக்கின் மேற்குப் பகுதி முழுவதிலும் பரவலாக காணப்படும் நேர்த்தியான மலை ஆடு. இது இந்தப் பகுதியில் பரவலாக காணப்படுகின்ற 6000 எண்ணிக்கை வரையுள்ள இரண்டாவது மலைப்பகுதி குளம்புள்ள விலங்காகும். இது அச்சமூட்டப்படும்போது சுலபமாக தொத்திச்செல்லக்கூடிய கரடுமுரடான பகுதிகளை தேர்வுசெய்கிறது[31]. லடாக்கிய காட்டு ஆடு லடாக்கிய மலைப்பகுதிகளில் வசிக்கும் பிரத்யேகமான மலை ஆடாகும். இதனுடைய எண்ணிக்கை வீழ்ச்சியுற்று வருகிறது என்றாலும், தற்போது 3000க்கும் குறைவானவையே லடாக்கில் இருக்கின்றன[32]. காட்டு ஆடு லடாக்கில் மட்டுமே பிரத்யேகமாக இருப்பது, இங்கு இவை இந்தஸ் மற்றும் ஷயாக் ஆகிய இரண்டு ஆற்றுப்பள்ளத்தாக்குகளை சுற்றி மட்டுமே இருக்கின்றன. இந்த விலங்கினால் சேதமடையும் பயிர்களுக்கு சொந்தமான விவசாயிகள் இதைத் தொடர்ந்து குற்றம்சாட்டி வருகின்றனர். லே-ஸ்ரீநகர் நெடுஞ்சாலையைச் சுற்றி வேட்டைக்காரர்களால் இந்த விலங்கு கருணையே இல்லாமல் சுட்டுத்தள்ளப்பட்டதால் கடந்த நூற்றாண்டில் இதன் எண்ணிக்கை கடுமையான அளவில் குறைந்தது. திபெத்திய அர்காலி அல்லது நியான் உலகிலேயே மிகப்பெரிய ஆடாகும், 90–100 சென்டிமீட்டர் கொம்புடன் தோள்பட்டை வரை 3.5 முதல் 4 அடிவரை உயரமுள்ளது. இது திபெத்திய பீடபூமியில் பரவலாக காணப்படுகிறது என்பதுடன் மலைப்பகுதிகள் இது பரவியிருக்கும் அளவு 2.5 மில்லியன் சதுர கிலோமீட்டர்களாகும். லடாக்கில் 400 என்ற சிறிய எண்ணிக்கையிலேயே இவை இருக்கின்றன. வேட்டை மிருகங்களிடமிருந்து தப்பிக்க செங்குத்தான முனைகளுக்கு தாவிச்செல்லும் காட்டு ஆடுகளைப் போல் இல்லாமல் சுழலான சமவெளிப் பகுதிகளில் ஓடுவதற்கே இந்த விலங்கு முன்னுரிமையளிக்கிறது.[33]. அழியும் அபாயத்திலிருக்கும் திபெத்திய மறிமான் (பொதுவாக சிரு அல்லது லடாக்கிய டோஸ் என்று அறியப்படுவது) பாரம்பரியமாக அதனுடைய கம்பளிக்காக வேட்டையாடப்படுகிறது,[ιβ] சந்தூஷ் எனப்படும் இந்த கம்பளி நேர்த்தியான இயற்கை இழைமமாக இருப்பதால் லேசான எடை மற்றும் கதகதப்பான கௌரவ சின்னமாக மதிக்கப்படுகிறது. இந்த இழைமம் காஷ்மீருக்கு கடத்திச்செல்லப்பட்டு காஷ்மீர தொழிலாளர்களால் நேர்த்தியான சால்வைகளாக நெய்யப்படுகின்றன. திபெத்திற்கு எல்லையாக இருக்கும் கிழக்கு லடாக்கில் பரந்த சமவெளிகளில் வசிக்கும் திபெத்திய சிறு மறிமான்களுக்கு லடாக் வீடாக இருக்கிறது[34].

கியாங் அல்லது திபெத்திய காட்டுக் கழுதை

கியாங் அல்லது திபெத்திய காட்டுக் கழுதை சாங்தேங் புல்வெளி நிலங்களில் பொதுவானவை என்பதோடு ஏறத்தாழ 2,500 என்ற எண்ணிக்கையில் இருக்கின்றன. மேய்ச்சல் நிலம் தரமிழந்து போவதற்கு கியாங்கே காரணம் என்று குற்றம்சாட்டும் சாங்தேங் நாடோடி மக்களோடு இந்த விலங்குகள் பிரச்சினையில் இருந்துவருகின்றன [35]. லடாக்கில் கிட்டத்தட்ட 200 பனிச் சிறுத்தைகள் இருக்கின்றன (உலகம் முழுவதிலும் 7,000 இருப்பதாக கணக்கிடப்பட்டுள்ளது). மத்திய லடாக்கில் உள்ள ஹெமிஸ் அதி உயர தேசியப் பூங்கா, ஏராளமான எண்ணிக்கையைக் கொண்டிருக்கும் இந்த வேட்டை விலங்கிற்கு குறிப்பிட்ட வசிப்பிடமாக இருக்கிறது. லடாக்கில் புற்களை உண்டுவாழும் சிறிய விலங்குகளை வேட்டையாடுகின்ற மற்றொரு அரியவகை பூனை யூரேஷிய லின்க்ஸ் ஆகும். இது பெரும்பாலும் நுப்ரா, சாங்தேங் மற்றும் சங்ஸ்கார் ஆகிய பகுதிகளில் காணப்படுகிறது[36]. வீட்டுப்பூனையைப் போன்றே காணப்படும் பல்லாஸ் பூனை லடாக்கில் மிக அரிதாக காணப்படுபவை என்பதுடன் இந்த விலங்கினத்தைப் பற்றி அதிகம் தெரியவில்லை. சில நேரங்களில் திபெத்தியர்களின் கால்நடைகளை வேட்டையாகக் கொண்டுவிடும் திபெத்திய ஒநாய் வேட்டை மிருகங்களுக்கிடையே மிக அதிகமான குற்றச்சாட்டிற்கு ஆளாகும் ஒன்று[37]. சுரு பள்ளத்தாக்கிலும் திராஸை சுற்றியிருக்கும் பகுதியிலும் ஒரு சில பழுப்புக் கரடிகளும் காணப்படுகின்றன. இந்தப் பகுதியில் சமீபத்தில் திபெத்திய மணல் ஓநாய் இருப்பது கண்டுபிடிக்கப்பட்டிருக்கிறது.[38] சிறிய விலங்குகளுக்கிடையே அணில்கள், முயல்கள் , சிலவகையான பைகா மற்றும் வயலெலி ஆகியவை பொதுவாக காணப்படுகின்றன.[39]

அரசாங்கமும் அரசியலும்

லே மாவட்டம் மற்றும் கார்கில் மாவட்டம் என்று இரண்டாக பிரிக்கப்பட்ட 1979 ஜூலை 1 வரை, ஜம்மூ காஷ்மீர் மாநிலத்தின் மாவட்டமாக லடாக் மாவட்டம் இருந்தது. இந்த மாவட்டங்கள் லடாக் சுயாட்சி மலைவாழ் மேம்பாட்டு சபையால் ஆளப்படுகிறது. இந்த சபைகள் லேயை ஒரு யூனியன் பிரதேசமாக அறிவிக்க வேண்டும் என்ற லடாக்கிய மக்களின் கோரிக்கைக்கான சமரச தீர்வாக உருவாக்கப்பட்டன.

1993 அக்டோபரில், சுயாட்சி மலைவாழ் சபை தகுதியை ஒவ்வொரு லடாக் மாவட்டத்திற்கும் வழங்க இந்திய அரசும் மாநில அரசும் உடன்பட்டன. இந்த உடன்படிக்கைக்கு 1995ஆம் ஆண்டில் லடாக் தன்னாட்சி மலைவாழ் மேம்பாட்டு சபை சட்டத்தால் அதிகாரம் அளிக்கப்பட்டது. இந்த சபை 1995 ஆகஸ்ட் 28 இல் லே மாவட்டத்தில் தேர்தல்களை நடத்தியதன் மூலம் செயல்பாட்டிற்கு வந்தது. இந்த சபையின் துவக்கவிழா கூட்டம் 1995 செப்டம்பர் 3 இல் லடாக்கில் நடத்தப்பட்டது. லடாக் சுயாட்சி மலைவாழ் மேம்பாட்டு சபையால் 2003 ஜூலையில் கார்கில் உருவாக்கப்பட்டபோது கார்கில் லேவின் தடங்களைப் பின்பற்றியது.[40] முதன்மை நிர்வாக கவுன்சிலர் மற்றும் நிர்வாக கவுன்சிலர்களின் முன்பாக பிளாக் தலைமையகங்களில் மேற்கொண்டு மறுமதிப்பீடு செய்யப்படுகின்ற பொருளாதார வளர்ச்சி, சுகாதாரம், கல்வி, நிலப் பயன்பாடு, வரிவிதிப்பு மற்றும் உள்ளூர் ஆட்சி போன்றவற்றில் முடிவெடுப்பதற்கு இந்த சபை கிராம பஞ்சாயத்துடன் இணைந்து செயல்படுகிறது.[41] ஜம்மு காஷ்மீர் அரசாங்கம் இந்தப் பகுதியில் சட்டம் ஒழுங்கு, நீதி அமைப்பு, தகவல் தொடர்பு மற்றும் உயர் கல்வி ஆகியவற்றை மேற்பார்வையிடுகிறது.

இந்திய பாராளுமன்றத்தின் கீழவையான லோக் சபாவிற்கு லடாக் ஒரு உறுப்பினரை அனுப்புகிறது. லடாக்கிலிருந்து 2019-இல் தற்போதைய மக்களவைக்கு தேர்ந்தெடுக்கப்பட்ட தற்போதைய நாடாளுமன்ற உறுப்பினர் ஜம்யாங் செரிங் நம்கியால் ஆவார்

ஆகஸ்டு 2019-இல் 2019 ஜம்மு காஷ்மீர் மறுசீரமைப்பு சட்டத்தின்படி லடாக்கை சட்டமன்றம் இல்லாத ஒன்றியப் பகுதியாக அறிவிக்கப்பட்டது. லடாக் ஒன்றியப் பகுதி 31 அக்டோபர் 2019 அன்று லடாக் ஒன்றியப் பகுதியின் துணைநிலை ஆளுநராக ஆர். கே. மாத்தூர் 31 அக்டோபர் 2019 அன்று நள்ளிரவில் பதவியேற்றார்.[42] [43][44][45][46]

பொருளாதாரம்
லேயில் உள்ள சந்தை

நூற்றாண்டுகளாக, பார்லி, கோதுமை மற்றும் பட்டாணி வளர்ப்பு, காட்டெருது, பசுக்கள், டோஸ் (காட்டெருது-பசு கலப்பினம்), செம்மறியாடு மற்றும் ஆடுகள் ஆகியவற்றை பராமரித்தலின் அடிப்படையிலான நிலையான சுய-நம்பகத்தன்மையுள்ள பொருளாதாரத்தை லடாக் மேற்கொண்டு வருகிறது. 3,000 முதல் 4,300 மீ (10,000 முதல் 14,000 அடி) உயரங்களில், உலகின் மற்ற வடக்குப்பகுதி நாடுகளைப் போன்றே வளர்ச்சிப் பருவம் ஒரு சில மாதங்களுக்கு மட்டுமே நீடிக்கிறது. விலங்குகள் அரிதானவை என்பதோடு தண்ணீர் அளிப்பும் குறைவானது. இந்த பிரத்யேகமான சுற்றுச்சூழலுக்கு ஏற்புடைய விதத்தில் சிறிய அளவிலான பயிர் வளர்ப்பு அமைப்பை லடாக்கியர்கள் உருவாக்கியுள்ளனர். மலைத்தொடர்களின் பனி மற்றும் உறைபனியிலிருந்து வரும் தண்ணீரை மாற்றிவிடும் கால்வாய்கள் அமைப்பின் மூலமாக இந்த நிலம் தண்ணீரைப் பெறுகிறது. பார்லியும் கோதுமையும் முதன்மை பயிர்களாகும். அரிசி முன்பு லடாக்கிய உணவில் ஆடம்பரமான ஒன்றாக இருந்தது, ஆனால் அரசாங்கத்தின் உதவியால் இப்போது மலிவான விளைபொருளாக இருக்கிறது.[13]

தாழ்வான உயரங்களில் பழம் விளைகிறது, உயரமான ருப்ஷூ பிரதேசம் நாடோடி கால்நடை வளர்ப்பாளர்களால் பாதுகாக்கப்படும் இடமாக இருக்கிறது. கடந்த காலத்தில் உபரி உற்பத்திகள் தேநீர், சர்க்கரை, உப்பு மற்றும் மற்ற பொருட்களுக்காக விற்கப்பட்டன. சீமை இலந்தப்பழமும் பாஷ்மிராவும் ஏற்றுமதி செய்யப்படும் இரண்டு அம்சங்களாகும். தற்போது பெரிய அளவில் வர்த்தகரீதியாக விற்பனையாகும் விவசாயப் பொருளான காய்கறிகள் இந்திய ராணுவத்திடமும் உள்ளூர் சந்தையிலும் அதிக அளவிற்கு விற்பனை செய்யப்படுகின்றன. நேபாளிலிருந்து குடியேறிய தொழிலாளர்களின் உதவியோடு தங்களது சொந்த நிலத்தில் உழைக்கும் சிறிய-நிலச்சுவன்தார்களிடமே உற்பத்தி இருந்துவருகிறது. வெற்று பார்லி (லடாக்கியில்:நாஸ் , உருதில்:கிரிம் ) லடாக் முழுவதிலும் பாரம்பரியமான முக்கிய விளைபொருளாக இருக்கிறது. வளரும் காலங்கள் உயரத்தைப் பொறுத்து குறிப்பிடத்தகுந்த அளவிற்கு மாறுபடுகின்றன. 4,600 மீ (15,100 அடி) உயரத்தில் உள்ள த்சோ-மோரிரி ஏரியில் உள்ள கோர்சாக்கில்தான் அதிகபட்ச சாகுபடி செய்யப்படுகிறது, இவை உலகிலேயே மிக உயர்ந்த நிலங்கள் என்று பரவலாக கருதப்படுகின்றன.[13]

ஆசியாவில் சில முக்கியமான வர்த்தகப் பாதைகளின் குறுக்குச் சாலைகளில் இருந்த கடந்தகால லடாக்கின் நிலவமைப்பு முழு அளவிற்கு பயன்படுத்திக்கொள்ளப்பட்டிருக்கிறது. லடாக்கியர்கள் தங்களது நாட்டை கடந்துசெல்லும் துர்கிஸ்தான், திபெத், பஞ்சாப், காஷ்மீர் மற்றும் பால்திஸ்தான் பொருட்களின் மீது வரி விதித்தனர். வணிகர்களாகவும் சிறுகுழு வர்த்தகர்களாகவும் நியமிக்கப்பட்ட லடாக்கிய மக்களின் சிறுபான்மையினர் பஞ்சாப்பிற்கும் சிங்சியாங்கிற்கும் இடையிலான ஆடைகள், பாதைவிரிப்புகள், சாயப் பொருட்கள் மற்றும் போதைப் பொருட்கள் ஆகியவற்றின் வர்த்தகத்திற்கு உதவி செய்தனர். இருப்பினும், சீன அரசாங்கம் திபெத்திற்கும் மத்திய ஆசியாவிற்குமான எல்லைகளை மூடியதைத் தொடர்ந்து இந்த சர்வதேச வர்த்தகம் முற்றிலும் வறண்டு போய்விட்டது.[16][47]

1974ஆம் ஆண்டில் இருந்து பிரச்சினைக்குரிய காஷ்மீர் பிரதேசத்திலிருந்து மலையேறுதல் மற்றும் பிற சுற்றுலா நடவடிக்கைகளை பிரச்சினைகளால் பாதிக்கப்படாத லடாக் பகுதிகளுக்கு மாற்றிக்கொள்வதை இந்திய அரசாங்கம் ஊக்கப்படுத்தியது. லடாக்கின் தொழிலாளர் எண்ணிக்கையில் சுற்றுலாத்துறை 4 சதவிகிதத்தை மட்டுமே வேலைக்கு அமர்த்தியுள்ளது என்றாலும், இது தற்போது இந்தப் பிரதேசத்தின் ஜிஎன்பிஇல் 50 சதவிகிதம் பங்களித்திருக்கிறது.[16] விரிவான அரசு வேலைவாய்ப்புகள் மற்றும் பெரிய அளவிலான உள்கட்டுமான திட்டப்பணிகள் -முக்கியமான பாதை இணைப்புகள் உள்ளிட்டவை- இந்த புதிய பொருளாதாரத்திற்கு வலுவூட்டியிருக்கின்றன என்பதுடன் பயிரிடலுக்கான நாட்டுப்புற மாற்று முறையையும் உருவாக்கியிருக்கிறது. மானியமளிக்கப்பட்ட உணவு, அரசு வேலைகள், சுற்றுலாத்துறை மற்றும் புதிய உள்கட்டுமானம் ஆகியவை பயிரிடுவது லே நகரத்திற்கு மக்கள் பெரிய அளவிற்கு இடம்பெயருவதை துரிதப்படுத்தியிருக்கிறது.

லடாக்கில் சாகச சுற்றுலா 19 ஆம் நூற்றாண்டில் தொடங்கியது. 20 ஆம் நூற்றாண்டின் தொடக்கத்தில் பிரிட்டிஷ் அதிகாரிகளிடைய தங்களுடைய வருடாந்திர விடுமுறையை செலவிடுவதன் ஒரு பகுதியாக ஸ்ரீநகரிலிருந்து லேவிற்கு 14 நாட்கள் மலையேற்றத்தில் ஈடுபடுவது பொதுவானதாக காணப்பட்டது. வேட்டையாடுதல், மீன்பிடித்தல் மற்றும் மலையேறுதல் ஆகிய விளையாட்டுக்களில் நிபுணத்துவம் பெற்ற நிறுவனங்கள் ஸ்ரீநகரிலும் சிம்லாவிலும் அமையப்பெற்றுள்ளன. இந்தக் காலகட்டம், 1911ஆம் ஆண்டில் முதலாவதாக பதிப்பிக்கப்பட்ட ஆர்தர் நீவ்ஸ் எழுதிய தி டூரிஸ்ட் கைடு டூ காஷ்மீர், லடாக் அண்ட் ஸ்கார்டு இல் பதிவுசெய்யப்பட்டுள்ளது.[47] இன்று ஏறத்தாழ 30,000 சுற்றுலாப் பயணிகள் ஒவ்வொரு ஆண்டும் வருகை புரிகின்றனர். பிரபலமான சுற்றுலா ஆர்வமுள்ள பகுதிகளாவன; லே, திராஸ் பள்ளத்தாக்கு, சுரு பள்ளத்தாக்கு, கார்கில், சங்ஸ்கர், சங்லா, ரங்டம், பதூம், புக்த்லால், சேனி, ஸ்ட்ங்டி, ஷியோக் பள்ளத்தாக்கு, சாங்கூ, உப்புப் பள்ளத்தாக்கு மற்றும் சில மலையேற்றப் பாதைகளாவன; மணாலி முதல் லடாக் வரை, நுப்ரா பள்ளத்தாக்கு, இந்தஸ் பள்ளத்தாக்கு இன்னபிற.

போக்குவரத்து
ஹிமாலயா நெடுஞ்சாலையில் ஒரு வாகனம்
லடாக்-ஆல்சி செல்லும் பேருந்து.

800 கிலோமீட்டர்களுக்கு மேல்தளம் போடப்பட்டுள்ள ஏறத்தாழ 1,800 கிமீ (1,100 மைல்) சாலைகள் லடாக்கில் உள்ளன.[48] தேசிய நெடுஞ்சாலை 1டி, ஸ்ரீநகர் - லேயை இணைக்கிறது. லே-மணாலி நெடுஞ்சாலை, இமாசலப் பிரதேசத்தின் மணாலியுடன், லடாக்கின் லேயுடன் இணைக்கிறது.

லடாக்கில் உள்ள பெரும்பான்மையான சாலைகள் எல்லைப்புற சாலைகள் நிறுவனத்தால் மேற்பார்வையிடப்படுகின்றன. பட்டுச் சாலை பயன்பாட்டில் இருந்தபோது லடாக் மத்திய ஆசியாவிற்கும் தென்னாசியாவிற்கும் இணைப்பு புள்ளியாக இருந்தது. பத்தொன்பதாம் நூற்றாண்டின் மூன்றாவது கால் நூற்றாண்டு வரை வர்த்தகர்கள் ஏழு பாதைகள் வழியாக அமிர்தசரஸையும் யார்க்கண்டையும் இணைக்கும் லடாக் பாதை யில் ஆறு நாட்கள் பயணம் செய்தனர். வழக்கமாக பயன்பாட்டில் இருக்கும் மற்றொரு பொதுவான பாதை, மேற்கு திபெத்தின் நிர்வாக மையமாக இருக்கும் கார்டோக் வழியாக லேவிற்கும் லாசாவிற்கும் இடையே செல்லும் காலிம்பாங் பாதையாகும். கார்டோக்கை குளிர்காலத்தில் இந்தஸ்ஸை நோக்கி நேராக மேலேறுவதன் வழியாகவோ அல்லது தாக்லாங் லா அல்லது சாங் லா வழியாக செல்வதன் மூலமோ அடையலாம். கார்டோக்கிற்கு அப்பால் உள்ள செர்கோ லா பயணிகளை முக்கியமான லாசா சாலையோடு இணைக்கும் மானசரோவருக்கும் ரக்ஸச்லாலிற்கும் கொண்டு செல்கிறது. இந்த பாரம்பரியமான லடாக்-திபெத் பாதைகள் சீன அரசாங்கத்தால் சீல் வைக்கப்பட்டபிறகு மூடப்பட்டுவிட்டன. வேறு பாதைகள் ஹன்சாவோடும் சித்ராலோடும் லடாக்கை இணைக்கின்றன, ஆனால் முந்தைய விஷயத்தோடு சம்பந்தப்படுத்தினால் தற்போது லடாக்கிற்கும் பாகிஸ்தானிற்கும் இடையே எந்த எல்லை கடத்தலும் இல்லை.

இப்போது, ஸ்ரீநகரிலிருந்து மணாலிக்கு செல்லும் இரண்டு தரைவழிப் பாதைகள் மட்டுமே லடாக் செல்வதற்கு இருக்கின்றன. ஸ்ரீநகரிலிருந்து வரும் பயணிகள் தங்களுடைய பயணத்தை சோனாமார்க்கிலிருந்து திராஸ் மற்றும் கார்கில் (2,750 மீ, 9,022 அடி) வழியாக சோஜி லா பாதையிலிருந்து (3,450 மீ, 11,320 அடி) தொடங்கி நாமிகா லா (3,700 மீ, 12,140 அடி) மற்றும் ஃபாடு லா(4,100 மீ, 13,450 அடி) வழியாக செல்கின்றனர். இது வரலாற்றுக் காலங்களிலிருந்து பாரம்பரியான நுழைவாயிலாக இருக்கிறது என்பதுடன் ஒவ்வொரு ஆண்டும் நவம்பர் அல்லது டிசம்பர் மாதம்வரை ஏப்ரல் அல்லது மேயிலிருந்து போக்குவரத்திற்காக திறந்துவிடப்படுகிறது. இருப்பினும், அதிகரித்துவரும் காஷ்மீர் தீவிரவாதம் காரணமாக இந்தப் பகுதிக்கான முக்கிய பாதைவழி ஸ்ரீநகர்-கார்கில்-லே பாதையிலிருந்து சோஜி லா வழியாக இமாச்சல பிரதேசத்திலிருந்து உயரமான மணாலி-லே நெடுஞ்சாலைக்கு மாற்றப்பட்டிருக்கிறது. இந்த நெடுஞ்சாலை ரோதாங் லா (3,978 மீ, 13,050 அடி), பாரலாசா லா (4,892 மீ, 16,050 அடி), லுங்கலசா லா (5,059 மீ, 16,600 அடி) மற்றும் தாங்லங் லா (5,325 மீ, 17,470 அடி), மற்றும் மூர் சமவெளிகள், ஆகிய நான்கு பாதைகளைக் கடந்துசெல்கிறது என்பதுடன் இது உறைபனி சாலைகளிலிருந்து அகன்ற பின்னர் மே மற்றும் நவம்பர் மாதங்களுக்கு இடையில் மட்டுமே திறக்கப்படுகிறது.

பேருந்துகள் லேவிலிருந்து கிராமங்களை சுற்றிச் செல்கின்றன. மணாலி-லே-ஸ்ரீநகர் சாலையானது சாலைப் போக்குவரத்தின் பாதியைப் பெற்றிருக்கின்றன, மீதமிருப்பவை விரைவாக செல்பவையாக இருக்கின்றன. இன்றும் கூட பெரும்பாலான பள்ளத்தாக்குகள், கிராமங்கள் மற்றும் உயர் மேய்ச்சல் நிலங்களுக்கு இணைப்பாக மட்டுமே இருக்கும் லடாக் சிக்கலான மலைப்பாதை வலையமைப்பினால் குறுக்கும் நெடுக்குமான பாதைகளைக் கொண்டதாக இருக்கிறது. பல மாதங்களும் லடாக்கின் ஒரு முனையிலிருந்து மற்றொரு முனைக்கும் அல்லது இமாச்சல பிரதேசத்திலிருந்தும்கூட மலையேற்றம் செய்வது பயணிகளுக்கு சாத்தியமாக இருக்கிறது. பெரும் எண்ணிக்கையிலான பாதைகளும் குறைந்த எண்ணிக்கையிலான சாலைகளும் அளிப்புகளை மறுசேகரம் செய்துகொள்வதற்கு போதுமான சாலை அணுகலை ஒருவர் பெறுவதற்கு உதவுகிறது, ஆனால் மோட்டார் சாலைகளில் நடந்துசெல்வதை முற்றிலுமாக தவிர்த்துவிடுகின்றனர்.

லேயில் ஒரு விமான நிலையம் உள்ளது, அங்கிருந்து ஜெட் ஏர்வேஸ், ஏர் டெக்கான், இந்தியன் ஏர்வேஸ் ஆகியவற்றில் டெல்லிக்கு தினசரி விமானங்களும், ஸ்ரீநகர் மற்றும் ஜம்முவிற்கு வாராந்திர விமானங்களும் இருக்கின்றன. ராணுவப் போக்குவரத்திற்காக தௌலத் பெக் ஓல்டியிலும் பெக்சேவிலும் இரண்டு விமான தளங்கள் இருக்கின்றன.[49]

மக்கள்தொகை விவரம்
பாரம்பரிய உடை மற்றும் தொப்பியில் லடாக்கிய பெண்.

பெரும்பான்மையினராக திபெத்தியர்கள், மோன்கள் மற்றும் தார்துகளோடு பல்வேறு இன மக்களும் கலந்த ஏறத்தாழ 2,60,000 பேரை லடாக் மக்கள் தொகையினராக கொண்டுள்ளது. தார்த் வழிவந்த மக்கள் திராஸ் மற்றும் த-ஹானு பகுதிகளில் பெரும்பான்மையினராக இருக்கின்றனர். புரோப்கா எனப்படும் த-ஹானு குடியேறிகள் திபெத்திய பௌத்தர்களின் வழிவந்தவர்கள் என்பதுடன் அவர்களுடைய அசலான தார்திக் பாரம்பரியங்கள் மற்றும் பழக்கவழக்கங்களில் பெரும்பாலானவற்றை அப்படியே தக்கவைத்திருக்கின்றனர். இருப்பினும் திராஸை சுற்றியிருக்கும் தார்துகள் இஸ்லாமிற்கு மதம் மாறியிருக்கின்றனர் என்பதுடன் காஷ்மீரி அண்டை அயலரால் வலுவான தாக்கத்தை பெற்றிருக்கின்றனர். மோன்கள் லடாக்கில் முற்காலத்திய இந்திய குடியேறிகளின் வழிவந்தவர்களாவர். அவர்கள் இசைக்கலைஞர்கள், கொல்லர்கள் மற்றும் தச்சர்களாக வேலைசெய்கின்றனர்.

இஸ்லாமைப் பிரதானமாக கொண்டிருக்கும் ஜம்மு காஷ்மீரைப் போன்று இல்லாமல் லே மாவட்டத்திலும், கார்கில் மாவட்டத்தின் சங்ஸ்கார் பள்ளத்தாக்கி்ல் இருக்கும் பெரும்பாலான லடாக்கியர்களும் திபெத்திய பௌத்தர்கள் ஆவர், அதேசமயம் கார்கில் மாவட்டத்திலிருக்கும் மீதமுள்ள மக்கள் ஷியா முஸ்லீம்கள் ஆவர். கார்கில் மாவட்டத்தில் குறிப்பிடத்தக்க அளவு பௌத்தர்களும், லே மாவட்டத்தில் குறி்பபிடத்தக்க அளவு முஸ்லிம்களும் இருக்கின்றனர். லேவிலும் கார்கி்ல் நகரங்களிலும் சில காஷ்மீர் வழிவந்த சன்னி முஸ்லீம்கள் இருக்கின்றனர், சங்ஸ்காரில் பதூம்களும் இருக்கின்றனர். பத்தொன்பதாம் நூற்றாண்டில் மதம் மாறிய ஒரு சில லடாக்கிய கிறிஸ்துவ குடும்பங்களும் இருக்கின்றன. புலம் பெயர்ந்த வம்சாவளியினரிடையே இந்து மதம் மற்றும் சீக்கியத்தை பின்பற்றுவர்களும் இருக்கிறார்கள். போன் மதத்தைப் பின்பற்றுபவர்களும் சிறிய எண்ணிக்கையில் இருக்கின்றனர். பெரும்பாலான பௌத்தர்கள் வஜ்ரயான பௌத்தம் எனப்படும் பௌத்தத்தின் தாந்த்ரிக் வடிவத்தைப் பின்பற்றுகின்றனர். பால்டி மற்றும் பூரிக் மக்களிடையே ஷியாக்கள் பெரும்பாலும் காண்ப்படுகின்றனர். பொதுவாக லடாக்கியர்கள் சில தார்திக் மற்றும் மோன் கலப்புடன் திபெத்திய வழிவந்தவர்களாவர். ருப்ஷூ பீடபூமியில் வாழும் சங்பா நாடோடிகள் திபெத்தியர்களுக்கு மிகவும் நெருக்கமானவர்கள். 1960களின் முற்பகுதியிலிருந்து சீன ஆட்சியிலுள்ள எல்லைப்பகுதி முழுவதிலிருந்தும் சாங் தாங் நாடோடிகள் தப்பித்து வந்ததால் நாடோடிகளின் எண்ணிக்கை அதிகரித்தது. லே மாவட்டத்தில் திபெத்தின் அனைத்து பகுதிகளிலுமிருந்தும் வந்த திபெத்திய அகதிகள் 3,500 பேர்கள் வரை உள்ளனர். இருப்பினும், 2000 பேர்கள் வரையிலான நாடோடிகள், குறிப்பாக கார்னாக் சமுகத்தைச் சேர்ந்தவர்கள் நாடோடி வாழ்வைத் துறந்துவிட்டு லே நகரத்தில் குடியேறிவிட்டனர். காஷ்மீரி அல்லது மத்திய ஆசிய வர்த்தகர்கள் மற்றும் லடாக்கிய பெண்கள் வழிவந்த முஸ்லீம் அர்கான்கள் லே மற்றும் கார்கில் நகரங்களில் வசிக்கின்றனர். மற்ற லடாக்கியர்களைப் போன்று கார்கில், நுப்ரா, சுரு பள்ளத்தாக்கு மற்றும் பால்திஸ்தான் பால்திஸ்கள் தங்களுடைய தோற்றம் மற்றும் மொழியில் வலுவான திபெத்திய தொடர்பை வெளிப்படுத்துகின்றனர் என்பதுடன் கடந்த சில நூறு ஆண்டுகள் வரை பௌத்தர்களாக இருந்தவர்களாவர்.

2001 ஆம் ஆண்டு இந்திய மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பின்படி மக்கள்தொகையில் 47.4 சதவிகிதத்தினர் பௌத்தர்கள், 45.9 சதவிகிதத்தினர் முஸ்லீம்கள், 6.2 சதவிகிதம் இந்துக்கள், 0.5 சதவிகிதம் பிறர். இந்தப் பிரதேசத்தின் மக்கள்தொகை வெறுமனே லே மற்றும் கார்கில் மாவட்டங்களுக்கிடையே இரண்டாக பிரிக்கப்பட்டிருக்கிறது. லேயில் 77 சதவிகிதம் பௌத்தர்களும், கார்கிலில் 80 சதவிகிதம் முஸ்லீம்களும் இருக்கின்றனர்.

உள்ளூர் பெண், லடாக்.

லடாக்கின் முதன்மை மொழி திபெத்திய பேச்சுவழக்கில் உள்ள லடாக்கி ஆகும். கல்விகற்ற லடாக்கியர்கள் வழக்கமாக ஹிந்தி/உருது மற்றும் ஆங்கிலத்தையும் தெரிந்துவைத்திருக்கின்றனர். லடாக்கிற்குள்ளாக பலவகையான பேச்சுவழக்குகள் உள்ளன, எனவே சாங்-பா மக்களின் மொழி கார்கிலில் உள்ள பூரிக்-பா அல்லது சங்ஸ்காரிஸ் மக்களிடமிருந்து குறிப்பிடத்தக்க அளவிற்கு மாறுபடலாம், ஆனால் அவை பரஸ்பரம் புரிந்துகொள்ளக் கூடியவையாகும். முக்கியமான வர்த்தகப் பாதைகளில் தனது நிலைகளைக் கொண்டுள்ளதன் காரணமாக, லேயின் இனக் கலவை மற்றும் மொழி ஆகியவை வெளிநாட்டினரின் தாக்கத்தால் வளம் பெற்றிருக்கிறது. பாரம்பரியமாக, லடாக்கிய மொழி பழமையான திபெத்திய மொழியிலிருந்து வேறுபடக்கூடிய எழுத்து வடிவத்தைப் பெற்றிருக்கவில்லை, ஆனால் சமீபத்தில் பல லடாக்கிய எழுத்தாளர்களும் பேச்சு வழக்கை திபெத்திய எழுத்துருவில் பயன்படுத்தத் தொடங்கியுள்ளனர். நிர்வாகப் பணி மற்றும் கல்வி ஆகியவை ஆங்கிலத்திலேயே நடத்தப்படுகின்றன, இருப்பினும் உருது கடந்த காலத்தில் பெரிய அளவிற்கு பயன்படுத்தப்பட்டுள்ளது என்பதுடன் 1980களில் இருந்து குறைந்துவருகிறது.

2001ஆம் ஆண்டில் மொத்த பிறப்பு விகிதம் 22.44, இது முஸ்லீம்களிடத்தில் 21.44 சதவிகிதமாகவும் பௌத்தர்களிடத்தில் 24.46 ஆகவும் இருந்தது. புரோக்பாஸ் 27.17 என்ற அதிகபட்ச டிபிஆரைக் கொண்டிருக்கிறது, ஆர்குன்ஸ் 14.25 என்ற குறைவான அளவைக் கொண்டிருந்தது. லேவில் 1.3 மற்றும் கார்கிலில் 3.4 உடன் டிஎஃப்ஆர் 2.69 ஆக இருந்தது. பௌத்தர்களுக்கு இது 2.79, முஸ்லீம்களுக்கு 2.79. பால்திஸ்களின் டிஎஃப்ஆர் 3.12, அர்கான்களுக்கு 1.66. மொத்த இறப்பு விகிதம் 15.69, இவற்றில் முஸ்லீம்கள் 16.37, பௌத்தர்கள் 14.32. உயர்ந்தபட்ச அளவு 21.74 இல் புரோக்பாஸ்கள், போதுகள் குறைந்தபட்சமாக 14.32.[50]

லே மற்றும் கார்கில் மாவட்டங்களின் மக்கள்தொகை
லே மாவட்டம் கார்கில் மாவட்டம்
பால் விகிதம் மக்கள்தொகை பால் விகிதம்
1951 40,484 — 1011 41,856 — 970
1961 43,587 0.74 1010 45,064 0.74 935
1971 51,891 1.76 1002 53,400 1.71 949
1981 68,380 2.80 886 65,992 2.14 853
2001 117,637 2.75 805 115,287 2.83 901
colspan="7"
  • தீவரவாதத்தின் காரணமாக ஜம்மு காஷ்மீரில் 1991 ஆம் ஆண்டில் மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பு நடத்தப்படவில்லை.
  • மாற்ற விகிதத்தைத் தொடர்ந்த மக்கள்தொகை
  • 100 ஆண்களுக்கு பெண்கள் என்ற விகிதத்திலான பால் விகிதம்

1951ஆம் ஆண்டில் 1000 ஆண்களுக்கு 1011 பெண்கள் என்ற அளவிற்கு இருந்த லே மாவட்டத்திற்கான பால் விகிதம் 2001ஆம் ஆண்டில் 805 என்ற அளவிற்கு குறைந்தது, கார்கில் மாவட்டத்தில் இது 970 இல் இருந்து 901 ஆக குறைந்தது.[48] இந்த இரண்டு மாவட்டங்களிலுமான நாட்டுப்புற பால் விகிதம் ஏறத்தாழ 640. வயதுவந்தோர் பால்விகிதம் பெரும் எண்ணிக்கையிலான (பெரும்பாலும் ஆண்கள்) பருவகால மற்றும் புலம்பெயரும் தொழிலாளர்கள் மற்றும் வியாபாரிகளின் எண்ணிக்கையைக் காட்டுகிறது. 84 சதவிகித லடாக் மக்கள்தொகையினர் கிராமங்களில் வசிக்கின்றனர்.[51] 1981–2001 ஆகிய ஆண்டுகளிலான வருடாந்திர மக்கள்தொகை வளர்ச்சி விகிதம் லே மாவட்டத்தி்ல் 2.75 சதவிகிதம், கார்கில் மாவட்டத்தில் 2.83 சதவிகிதம் ஆகும்.

கலாச்சாரம்
லடாக்கில் சோர்டன்

லடாக்கிய கலாச்சாரமும் திபெத்திய கலாச்சாரம் போன்றதே. லடாக்கிய உணவு திபெத்திய உணவோடு மிகவும் பொதுவானதாக இருக்கிறது, துப்கா'', நூடுல் சூப்; மற்றும் சம்ப்பா'', லடாக்கில் நம்பா எனப்படும் வறுக்கப்பட்ட பார்லி மாவு ஆகியவை மிக முக்கியமான உணவுப் பொருட்களாக இருக்கின்றன. சோர்வான மலையேற்ற உணவாக இருந்தாலும் சம்பா சமைக்காமலேயே உண்பதற்கு பயன்மிக்க உணவாக இருக்கிறது. லடாக்கிற்கு மட்டுமே உரிய உணவான சுக்யு வேர் காய்கறிகளுடன் சமைக்கப்படும் பலமான பாஸ்தா உணவாகும். பணம் அடிப்படையிலான பொருளாதாரத்தை நோக்கி லடாக் சென்றபோது இந்தியச் சமவெளிகளிலிருந்து கிடைக்கும் உணவுகள் மிகவும் பொதுவானவையாகிவிட்டன. மத்திய ஆசியாவின் மற்ற பகுதிகளில் இருப்பதைப் போன்று தேநீரானது திடமான தேநீர், வெண்ணெய் மற்றும் உப்பு கொண்டு தயாரிக்கப்படுகிறது; இது பெரிய பாத்திரத்தில் வைத்து கலக்கப்படுகிறது, இது கலக்கப்படும்போது உருவாக்கும் ஓசையை வைத்து குர்குர் சா என்றும் அறியப்படுகிறது. பால் மற்றும் சர்க்கரையைப் பயன்படுத்தி இந்திய முறையில் தயாரிக்கப்படும் இனிப்புத் தேநீர் (சா நர்மா ) இப்போது பொதுவானதாகும். மிகவும் உபரியான பார்லி, விழாக்களுக்கென்று பிரத்யேகமாக அருந்தக்கூடிய ஆல்கஹால் பானமான சாங் காக நொதிக்க வைக்கப்படுகிறது.[52]

லடாக்கின் கட்டிடக்கலை திபெத் மற்றும் இந்தியத் தாக்கங்களைப் பெற்றிருக்கிறது என்பதுடன் துறவுமட கட்டிடக்கலை ஆழமான பௌத்த அணுகுமுறையை வெளிப்படுத்துகின்றன. இரண்டு சக்கரங்களுடன் இருக்கும் பௌத்த சக்கரம் ஒவ்வொரு காம்பாவிலும் பொதுவாகக் காணப்படக்கூடியதாகும் (லாமயுரு, லிகிர், திக்ஸே, ஹெமிஸ், அல்ச்சி மற்றும் ரிட்சாங் காம்போக்கள் உட்பட). பல வீடுகளும் துறவுமடங்களும் உயரமாக, தெற்குநோக்கி சூரிய ஒளி படும்படியாக கட்டப்பட்டிருக்கின்றன என்பதோடு கடந்தகாலங்களில் இவை பாறைகளையும் மரங்களையும் கொண்டு கட்டப்பட்டன, ஆனால் இப்போது கற்கள் மற்றும் செங்கற்களோடு கான்கிரீட் கொண்டு கட்டுவது பொதுவானதாகிவிட்டது.

திபெத்திய இசையைப் போன்று லடாக்கிய பௌத்த இசைத் திருவிழாக்கள் மதத்தின் ஒருங்கிணைந்த பகுதியாக திபெத்திய அல்லது சமஸ்கிருத பாடல் ஓதுதலோடு சம்பந்தப்பட்டிருக்கிறது. இந்த பாடல் ஓதுதல்கள் சிக்கலான, புனித நூல்களிலிருந்து உரை விளக்குதல் அல்லது பல்வேறு திருவிழாக்களின் கொண்டாட்டங்களில் செய்யப்படுபவையாக இருக்கின்றன. அளவீட்டு காலம் இல்லாமல் பாடப்படும் யாங் ஓதுதல் எதிரொலிக்கும் மத்தளத்துடன் கீழ்ஸ்தாயியில் நீளமான சொற்களுடன் பாடப்படுகிறது. மத முகமூடி நடனங்கள் லடாக்கிய கலாச்சார வாழ்க்கையில் முக்கியமான பங்கு வகிக்கின்றன. பௌத்த துருப்கா பாரம்பரியத்தின் முதன்மை மையமான ஹெமிஸ் துறவுமடம் மற்ற பிரதான லடாக்கிய துறவுமடங்களைப் போன்றே வருடாந்திர முகமூடி நடனத்தை நடத்துகிறது. இந்த நடனம் நன்மைக்கும் தீமைக்கும் இடையில் நடக்கும் போராட்டத்தை வகைமாதிரியாக விவரித்து, இறுதியில் நன்மையே வெற்றிபெறுகிறது என்பதாக முடிகிறது.[53] நெசவுத்தொழில் கிழக்கு லடாக்கிய பாரம்பரிய வாழ்வின் ஒரு பகுதியாக இருக்கிறது. ஆண்களும் பெண்களும் வெவ்வேறு தறிகளில் நெய்கின்றனர்.[54] வெல்வெட்டினாலான கோன்ச்சாக்கள் , நுட்பமாக சித்திர வேலைப்பாடு செய்யப்பட்ட இடுப்புக்கச்சை மற்றும் காலணிகள், தொப்பிகள் உள்ளிட்டவை வகைமாதிரியான ஆடையணிகள் ஆகும். ஒவ்வொரு ஆண்டும் செப்டம்பர் முதல் தேதியிலிருந்து 15 ஆம் தேதிவரை லடாக் திருவிழா நடத்தப்படுகிறது. கலைஞர்கள் தங்கம் மற்றும் வெள்ளி ஆபரணங்களை அணிந்திருப்பர், தெருக்களில் ரத்தின தலையலங்காரம் செய்து வருவர். மதகுருக்கள் வண்ணமயமான முகமூடிகள் அணிந்து சிம்பல்கள், புல்லாங்குழல்கள் மற்றும் டிரெம்பெட்டுகளின் லயத்திற்கேற்ப நடனமாடுவர். காட்டெருது, சிங்கம் மற்றும் தாஷிஷ்பா நடனங்கள் லடாக்கின் பல்வேறு புராணங்கள் மற்றும் நீதிக்கதைகளை சித்தரிப்பனவாக இருக்கும். பௌத்த துறவுமடங்கள் நடத்தும் பிரார்த்தனைக் கொடிகளை ஏற்றுதல், தங்காக்களை காட்சிப்படுத்துதல், அம்பெய்தல் போட்டிகள், ஒரு பொய் திருமணம் மற்றும் குதிரை-போலோ ஆகியவை இந்தத் திருவிழாவின் சில சிறப்பம்சங்களாகும்.[55]

ஜனவரியில் இயற்கையான உறைபனியில் மட்டுமே விளையாடப்படும் பனி ஹாக்கி தற்போது லடாக்கில் மிகவும் பிரபலமான விளையாட்டாக இருக்கிறது. கிரிக்கெட்டும் பிரபலமானதாக இருக்கிறது. அம்பெய்துதல் லடாக்கில் பாரம்பரியமான விளையாட்டாகும், பல கிரமங்களும் இப்போதும் அம்பெய்தும் போட்டிகளை நடத்துகின்றன, இவற்றில் பாரம்பரிய நடனம், குடிப்பது மற்றும் சூதாடுவது ஆகியவை விளையாட்டாக கருதப்படுகின்றன. இந்த விளையாட்டு சுர்னா மற்றும் தமன் (ஷெனாய் மற்றும் மத்தளம்) இசை சூழ கடுமையான இசை விதிகளோடு நடத்தப்படுகிறது. லடாக்கின் மற்றொரு பாரம்பரியமான விளையாட்டான போலோ பால்திஸ்தானுக்கு தனித்துவமானது என்பதுடன், பால்டி இளவரசியை தாயாக கொண்ட சிங்கே நாம்ஜியால் அரசரால் 17 ஆம் நூற்றாண்டின் மத்தியில் அறிமுகப்படுத்தப்பட்டிருக்கலாம்.[56]

மற்ற மாநிலங்களிலிருந்து லடாக்கை வேறுபடுத்திக்காட்டும் லடாக் சமூகத்தின் சிறப்பம்சம் என்னவெனில் இந்தியாவின் மற்ற நாட்டுப்புற பகுதிகளோடு ஒப்பிடுகையில் லடாக் பெண்கள் உயர் தகுதியையும் சமமான சுதந்திரத்தையும் அனுபவிக்கிறார்கள் என்பதாகும். உடன்பிறந்தோரை திருமணம் செய்வது, தாய்வழி மரபுரிமையும் ஜம்மு காஷ்மீர் அரசாங்கத்தால் சட்டத்திற்கு புறம்பானது என்று அறிவிக்கப்பட்ட 1940 ஆம் ஆண்டுகளுக்கு முற்பகுதி வரை லடாக்கில் பொதுவானதாகவே இருந்தன, இருப்பினும் இவை இன்னும் சில பகுதிகளில் காணப்படுகின்றன. காங்-பூ அல்லது 'சின்ன வீடு' எனப்படும் மற்றொரு வழக்கத்தில், குடும்பத்தில் உள்ள மூத்த மகன் போதுமான அளவிற்கு முதிர்ச்சியடைந்ததும் குடும்பத்தின் மூத்த உறுப்பினர் குடும்ப விவகாரங்களிலிருந்து ஓய்வுபெற்று, தனக்கு வேண்டிய அளவிற்கான சொத்துக்களை மட்டும் எடு்ததுக்கொண்டு குடும்பத்தின் தலைமையை அவரிடம் கொடுத்துவிடுவதாகும்.[13]

"கலாத்சேயில் வசிக்கும் எங்களுடைய மதபோதகர் சில வாரங்களுக்கு முன்பு தந்தையானார், அந்த கிராமத்து மக்கள் "மாவில் செய்த மலையாடு" ஒன்றை அவருக்கும் அவருடைய மனைவிக்கும் பரிசாக கொடுத்தனர்". மாவும் வெண்ணெயும் கொண்டு தயாரிக்கப்பட்ட அந்த உருவங்களுள் ஒன்றை அவர் எனக்குத் தந்தார், குழந்தை பிறக்கும்போது "மாவில் செய்த மலையாடு" ஒன்றை பரிசாக தருவது திபெத்திலும் லடாக்கிலும் சம்பிரதாயமானது என்றார். இது முற்றிலும் சுவாரசியமான தகவலாக இருந்தது. லடாக்கின் பௌத்தத்திற்கு முந்தைய பகுதிகளோடு இணைக்கும் இடங்களில் உள்ள பாறைக்குடைவுகளில் இருந்த பல மலையாட்டு உருவங்களும் எனக்கு ஏன் என்று தெரியாமலேயே இருந்தது. குழந்தை பிறந்தபிறகு அவர்கள் நன்றி செலுத்துகிறார்கள் என்பது இப்போதுதான் தோன்றுகிறது. நான் என்னுடைய முந்தைய கட்டுரையில் காட்ட முயற்சித்தது போன்று, குழந்தைகளுடன் ஆசீர்வாதம் பெறும் பிராத்தனைக்கென்று மக்கள் பௌத்தத்திற்கு முன்பும் பிரார்த்தனைக்கென்று சென்றிருக்கின்றனர்."[57]

திபெத்திய மருத்துவம் ஆயிரம் ஆண்டுகளுக்கும் மேலாக லடாக்கின் பாரம்பரியமான சுகாதார அமைப்பாக இருந்து வந்திருக்கிறது. பாரம்பரியமான நோயாற்றும் முறை, திபெத்திய பௌத்தத்தின் தத்துவம் மற்றும் அண்டவியலின் கலப்போடு ஆயுர்வேதத்தையும் சீன மருத்துவத்தையும் உள்ளி்ட்டிருக்கிறது. நூற்றாண்டுகளாக, திபெத்திய மருத்துவப் பாரம்பரியத்தைப் பின்பற்றி வந்த பரம்பரை மருத்துவர்களான 'அம்ச்சி' மட்டுமே மக்களால் அணுகப்படக்கூடிய ஒரே மருத்துவ அமைப்பாக இருந்தது. 'அம்ச்சி' மருத்துவம் குறிப்பாக தொலைதூர பகுதிகளில் பொதுமக்கள் சுகாதாரத்தின் முக்கியமான பாகமாக இன்றும் இருந்துவருகிறது.[58]

அரசாங்கத்தால் நியமிக்கப்பட்ட பல திட்டப்பணியாளர்களும், உள்ளூர் மற்றும் சர்வதேச அமைப்புக்களும் இந்த பாரம்பரியமான நோயகற்றல் முறையை மேம்படுத்தி புத்துயிரளிக்கும் முயற்சியில் ஈடுபட்டிருக்கின்றனர்.[58][59] லடாக் மக்களின் 'அம்ச்சி' மருத்துவத்தின் அறிவுசார் சொத்தை காப்பாற்றுவதற்கான முயற்சிகளும் மேற்கொள்ளப்பட்டிருக்கின்றன. பல மருத்துவ துணைப்பொருட்களைக் கொண்டிருப்பதாக நம்பப்படும் சீபக்தோனை பழச்சாறு, மற்றும் பழப்பாகு வடிவத்தில் மேம்படுத்துவதற்கும் அரசு முயற்சி வருகிறது. இது லடாக் நாட்டுப்புறப் பகுதியில் உள்ள பல்வேறு சுய உதவிக் குழுக்களுக்கான வேலைவாய்ப்பு வழங்கும் நோக்கத்தோடும் செய்யப்படுகிறது.

லடாக் வாழ்க்கை முறையை மேம்படுத்துவதற்கு தீவிரமாக இயங்கிவரும் பல [என்ஜிஓக்கள்] இங்கே இருக்கின்றன, அவை [எல்இடிஇஜி], [லெஹோ], [லே ஊட்டச்சத்து திட்டம்], பெண்கள் கூட்டமைப்பு இன்னபிற.[எல்இடிஜிஇ] இந்தப் பிரதேசத்தில் நீர் ஆதாரத்தை மேம்படுத்துவதற்கு ஹைட்ராலிக் ரேம்களை நிறுவி 1971ஆம் ஆண்டில் இருந்து இது தீவரமாக செயல்பட்டு வருகிறது. உணவு இல்லாத பகுதிகளில் நீர்மின்சக்தி திட்டங்களை அமைப்பதிலும் இது வெற்றிபெற்றிருக்கிறது.

கல்வி

2001 ஆம் ஆண்டின் மக்கள்தொகை கணக்கெடுப்பின்படி, லே மாவட்டத்தில் ஒட்டுமொத்த கல்வி விகிதம் 62 சதவிகிதமாகும்,(ஆண்கள் 72 சதவிகிதம் பெண்கள் 50 சதவிகிதம்), கார்கில் மாவட்டத்தில் 58 சதவிகிதமாகும் (ஆண்கள் 74 சதவிகிதம் பெண்கள் 41 சதவிகிதம்).[60] பாரம்பரியமாக துறவிமடங்களைத் தவிர முறையான கல்விக்கு குறைவான அல்லது வழியே இல்லாத நிலையே இருந்தது. வழக்கமாக ஒவ்வொரு குடும்பத்திலிருந்தும் வரும் ஒரு மகன் புனித புத்தகங்களைப் படிப்பதற்கு திபெத்திய எழுத்துருவை கற்கவேண்டிய கடமை உள்ளவராவார்.[13]

1889 அக்டோபரில் மொராவியன் மிஷன் லேயில் ஒரு பள்ளியைத் திறந்தது, பால்திஸ்தான் மற்றும் லடாக்கின் வஸி-ரி வஸாரத் [ιε] ஒன்றுக்கு மேற்பட்ட குழந்தைகளைக் கொண்டிருக்கும் ஒவ்வொரு குடும்பமும் அவர்களில் ஒருவரை பள்ளிக்கு அனுப்ப வேண்டும் என்று உத்தரவிட்டது. தங்களுடைய குழந்தைகள் கிறிஸ்துவத்திற்கு மாறும்படி வற்புறுத்தப்படுவார்களோ என்று பயந்த உள்ளூர் மக்களிடமிருந்து இந்த உத்தரவு பெரும் எதிர்ப்பை எதிர்கொண்டது. இந்தப் பள்ளி திபெத், உருது, ஆங்கிலம், புவியியல், அறிவியல்கள், இயற்கை ஆய்வு, எண்கணிதம், புவியியல் மற்றும் பைபிள் ஆய்வு ஆகியவற்றை கற்றுத்தந்தது.[17] இந்தப் பள்ளி இன்றும் இருந்துவருகிறது. மேற்கத்திய கல்வியைக் கற்றுத்தந்த முதல் உள்ளூர் பள்ளி "லம்டன் சமூக நல்வாழ்வு சங்கத்தால்" 1973ஆம் ஆண்டில் தொடங்கிவைக்கப்பட்டது. பின்னாளில் ஹெச்ஹெச் தலாய் லாமாவின் மற்றும் சில சர்வதேச அமைப்புக்களின் உதவியோடு இந்தப் பள்ளி இரண்டாயிரம் மாணவர்களோடும் சில கிளைகளோடும் வளர்ந்திருக்கிறது. லடாக்கிய பாரம்பரியத்தையும் கலாச்சாரத்தையும் தக்கவைத்துக்கொள்வதற்காக இந்தப் பள்ளி பெருமைப்பட்டுக்கொள்கிறது.[61] துருப்காவின் ஆன்மீகத் தலைவரான கியால்வாங் துருப்காவின் வழிகாட்டுதலின் கீழ் துருக் வெண் தாமரை பள்ளி ஷேயில் அமைந்துள்ளது (இது பாரம்பரியமாக பௌத்தர்கள் அதிகமாக வாழும் பகுதியும், லடாக்கின் மதமுமாகும்), இது கல்வி கற்பிப்பதில் மிஷனரிகளின் அணுகுமுறையோடு உள்ள லடாக்கின் கலாச்சார பாரம்பரியத்தை தக்கவைக்கும் நோக்கம் கொண்ட மற்றொரு பள்ளியாகும்.

பள்ளிகள் லடாக் முழுவதிலும் பரவலாக இருக்கின்றன, ஆனால் இவற்றில் 75 சதவிகிதம் ஆரம்பக்கல்வியை மட்டுமே வழங்குகின்றன. 65 குழந்தைகள் பள்ளிக்குச் செல்கின்றனர் என்றாலும் மாணவர்களும் ஆசிரியர்களும் பள்ளிக்கு வராமலேயே இருப்பது அதிகரித்தே காணப்படுகிறது. இரண்டு மாவட்டங்களிலும் பள்ளியை விட்டு விலகும் தோல்வி விகிதம் (வகுப்பு XI) பல வருடங்களுக்கு 85–95 சதவிகிதமாகவே இருந்தது, இதையும் கடந்து வருபவர்களில் பாதிபேர் மட்டுமே கல்லூரி நுழைவுத் தேர்வுகளில் வெற்றிபெறுகின்றனர்(வகுப்பு XII.) 1993ஆம் ஆண்டுக்கு முன்பு மாணவர்களுக்கு 14 வயதாகும்வரை உருது கற்றுத்தரப்பட்டது, அதன்பிறகு கற்பிக்கும் மொழி ஆங்கிலத்திற்கு மாற்றப்பட்டது.

1994ஆம் ஆண்டில் லடாக் மாணவர்கள் கல்வி மற்றும் கலாச்சார இயக்கம் (எஸ்இசிஎம்ஓஎல்), 'கலாச்சார ரீதியாக போதுமான மற்றும் உள்ளூர் தொடர்புடைய கல்வி'யை வழங்குவதற்கும், அரசு பள்ளிகள் மிகுந்த செயல்திறனோடும் பயன்மிக்கதாகவும் உருவாக்குவதற்குமான 'ஆபரேஷன் நியூ ஹோப்பை'(ஓஎன்ஹெச்) தொடங்கியது.[62] அரசு, என்ஜிஓக்கள், ஆசிரியர்கள் மற்றும் கிராம சமூகத்தினருடன் இணைந்து ஓஎன்ஹெச் பணியாற்றியது. 2001ஆம் ஆண்டில், ஓஎன்ஹெச் கொள்கைகள் லே மாவட்டத்தின் அனைத்து அரசு பள்ளிகளிலும் அமல்படுத்தப்பட்டன என்பதோடு மெட்ரிக்குலேஷன் தேர்வில் வெற்றிபெறும் விகிதம் 50 சதவிகிதத்திற்கு அதிகரி்த்தது. அரசு கல்லூரி ஒன்று லடாக்கில் திறக்கப்பட்டு, லடாக்கை விட்டுச் செல்லாமலேயே உயர் கல்வியைப் பெறுவதற்கு மாணவர்களுக்கு உதவியது.[63]

அரசியல்
லடாக் மக்களவைத் தொகுதி உறுப்பினர் ஜம்யாங் செரிங் நம்கியால்

லடாக் ஒன்றியத்தில் கார்கில், லே, நூப்ரா, சங்ஸ்கர் என நான்கு சட்டமன்றத் தொகுதிகளும் மற்றும் லடாக் மக்களவைத் தொகுதியும் உள்ளது.

ஊடகத்தில் லடாக்
  • கார்கில் நம்பர் உள்ளூர் செய்தித்தாள் என்பதுடன் செய்தித்தாள் கடைகளில் எப்போதும் கிடைப்பதாகும்.
  • லடாக்கின் தினசரி புதுப்பிக்கப்பட்ட செய்திகளை VisitLadakh.com இல் அணுகலாம்.

புகழ் பெற்றவர்கள்

இதனையும் காண்க

குறிப்புகள்

α. ^ இந்திய நிர்வாகத்தின் கீழ் இருக்கும் பகுதி கருமையான இளஞ்சிவப்பு நிறத்தில் காட்டப்பட்டுள்ளன, இந்திய அரசாங்கத்தால் சொந்தமானது என்று கூறிக்கொள்ளப்படும் லடாக்கிய பேரரசிய வரலாற்றுப் பகுதிகள் இளஞ்சிவப்பு நிறத்தில் காட்டப்பட்டுள்ளன.

β. ^ இது சீன நிர்வாகத்தின் கீழ் இருக்கும் அக்சாய் சின்னை (37,555 சதுர கிலோமீட்டர்கள்), உள்ளிட்டிருக்கவில்லை.

γ. ^ அவர் தேதிகா எனப்படும் மக்களை இரண்டுமுறை குறிப்பிடுகிறார், முதலில் கந்தரியோரி களுடனும், இரண்டாவதாக கிரீஸில் ஊடுருவிய செர்க்கஸ் அரசரின் ராணுவத்தினுடைய பட்டியலிலும். ஹெராடோடஸூம் மத்திய ஆசியாவின் தங்கம் தோண்டியெடுக்கும் எறும்புகளைக் குறிப்பிடுகிறார்.

δ. ^ முதல் நூற்றாண்டில், தார்துகள் பெரிய அளவிற்கு தங்கத்தை தயாரிப்பவர்கள் என்று பாலினி திரும்பவும் சொல்கிறார்.

ε. ^ தாரதிராய் இந்தஸின் மேல் சிகரங்களில் இருந்தவர்கள் என்று தாலமி குறிப்பிடுகிறார்

στ. ^ பார்க்க பெட்டீச், லூசியானா. லடாக் அரசு சி. கி.பி.950–1842 , Istituto Italiano per il media ed Estremo Oriente, 1977. யுவான் சுவாங் சுலுதோ வில் (குலுதா, குல்லு) இருந்து லா-கு-லோ லாகுல் வரையிலான பயணத்தை விவரிப்பதோடு அதைத்தொடர்ந்து "அங்கிருந்து வடக்கு வரை, கிட்டத்தட்ட 2000 லி க்கும் மேலாக குளிர்ச்சியான காற்று மற்றும் பனியால் சாலை மிகவும் மோசமாக இருந்தது" என்று விவரிக்கிறார், இவ்வாறுதான் லடாக்கின் பொதுவான பெயரான மோ-லோ-சா அல்லது மார்-சா , மறுபொருள் மார்-யுல் லுக்கு ஒருவர் வருகைபுரிந்தார். இந்த உரை முழுவதும் பெண்களின் அரசான ஸ்ட்ரிராஜ்யாவோடு அடையாளம் காணப்படும் சுவர்ணகோத்ரா அல்லது சுவர்ணபூமி க்கு (கடவுளின் நிலம்) எல்லைகளாக விளங்கிய சான்-போ-ஹோ என்றும் அழைக்கப்படுகின்ற மோ-லோ-சோ வைப் பற்றிக் குறிப்பிடுகிறது. டூட்சியின் கூற்றுப்படி சான்-சுன் அரசு அல்லது குறைந்தபட்சம் அதனுடைய தெற்கு மாவட்டங்களாவது 7 ஆம் நூற்றாண்டு இந்தியர்களால் இந்தப் பெயரால் அறியப்பட்டிருக்கின்றன.

ζ. ^ பௌத்தத்தின் முதலாவது பரவல் திபெத்தில் முறையாக நடந்திருக்கும் ஒன்றாகும்

η. ^ நம்ஜியால் என்றால் சில திபெத்திய மொழிகள் வெற்றிப்புகழ் என்று பொருளாகிறது.

θ. ^ பூகம்ப அபாயமுள்ள அளவீட்டில் லே மாவட்டம் மண்டலம் V இல் வருகிறது, கார்கில் மாவட்டம் மண்டலம் IV இல் வருகிறது.^

ι. ^ அப்சரஸ் குழு (உயர்ந்த 7,245 மீ, 23,770 அடி), ரைமோ குழு (உயர்ந்த மலை 7,385 மீ, 24,230 அடி) மற்றும் தெராம் காங்ரி குழு (உயர்ந்த மலை 7,464 மீ, 24,488 அடி), இத்துடன் மமோஸ்டாங் காங்ரி (7,526 மீ, 24691 அடி) மற்றும் சிங்கி காங்ரி (7,751 மீ, 25,430 அடி) ஆகியவை நுப்ரா-சியாச்சின் வரிசையின் வடக்கு மற்றும் கிழக்குப் பகுதி மலைத்தொடர்களில் அடங்கியிருப்பவையாகும்.

ια. ^ 20 ஆம் நூற்றாண்டின் முற்பகுதியில் வறட்சியான தாவரங்களை உண்டு வாழும் தற்போது அரிதாகிவிட்ட ஆயிரக்கணக்கான சிரு கால்நடைகள் காணப்பட்டன.

ιβ. ^ சிருவின் கம்பளியை கையால்தான் எடுக்கவேண்டும் என்பதுடன் விலங்கு கொல்லப்பட்டபிறகுதான் இந்த நிகழ்முறை செய்துமுடிக்கப்படுகிறது.

ιε. ^ வாஸி-ரி வஸாரத் பிரி்ட்டிஷ் அதிகாரியுடனான அலுவல் நிலை இணை ஆணையராவார்.

குறிப்புகள்
குடையப்பட்ட கல் துண்டுகள், சங்ஸ்கார் பாதையில் உள்ள இவை ஒவ்வொன்றும் "ஓம் மணி பத்மே ஹம்" என்று பொறிக்கப்பட்டிருக்கின்றன.
  1. "MHA.nic.in". MHA.nic.in. மூல முகவரியிலிருந்து 8 December 2008 அன்று பரணிடப்பட்டது. பார்த்த நாள் 21 June 2012.
  2. Wiley, AS (2001). "The ecology of low natural fertility in Ladakh". J Biosoc Sci 30 (4): 457–80. பப்மெட்:9818554.
  3. ஜம்மு - காஷ்மீர், லடாக் யூனியன் பிரதேசங்கள் உதயம்: பதவியேற்றனர் துணை நிலை கவர்னர்கள்
  4. President's rule revoked in J&K, 2 Union Territories created
  5. Union Territories of Jammu and Kashmir, Ladakh come into existence
  6. ஜம்மு காஷ்மீர் 31 அக்டோபர் 2019 நள்ளிரவு முதல் 2 யூனியன் பிரதேசங்களாகிறது
  7. 1 நவம்பர் 2019-இல் இந்தியக் குடியரசுத் தலைவரின் ஆணையின் கீழ் வெளியிடப்பட்ட ஜம்மு காஷ்மீர் ஒன்றியப் பகுதி மற்றும் லடாக் ஒன்றிப் பகுதிகளின் புதிய வரைபடம்
  8. Centre releases political map of new Union Territories Jammu & Kashmir and Ladakh
  9. Jina, Prem Singh (1996). Ladakh: The Land and the People. Indus Publishing. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண்:8173870578.
  10. லடாக்கின் முக்கியத்துவம்
  11. "ஒரே உரையில் உலக ஃபேமஸ்..!’ - காஷ்மீர் தலைவர்களை க்ளீன் போல்டாக்கிய லடாக் எம்.பி பேசியது என்ன?". விகடன். பார்த்த நாள் ஆகத்து 8, 2019.
  12. Rizvi, Janet (2001). Trans-Himalayan Caravans – Merchant Princes and Peasant Traders in Ladakh. Oxford India Paperbacks.
  13. Rizvi, Janet (1996). Ladakh - Crossroads of High Asia. Oxford University Press.
  14. https://hwnews.in/news/politics/live-updates-jammu-and-kashmir-to-become-a-union-territory-mufti-calls-it-darkest-day/108993
  15. "Kargil Council For Greater Ladakh". The Statesman, August 9, 2003 (2003). பார்த்த நாள் 2006-08-22.
  16. Loram, Charlie (2004) [2000]. Trekking in Ladakh (2nd Edition ). Trailblazer Publications.
  17. Ray, John (2005). Ladakhi Histories - Local and Regional Perspectives. Koninklijke Brill NV, Leiden, The Netherlands.
  18. Petech, Luciano (1977). The Kingdom of Ladakh c. 950–1842 A.D.. Istituto Italiano per il media ed Estremo Oriente.
  19. மேனன், பி.எம்> & புரோட்ஃபூட், சி.எல்., The Madras Sappers, 1947-1980 , 1989, தாம்ஸன் பிரஸ், ஃபரிதாபாத், இந்தியா.
  20. பாமி, ஒய்.எம்., Kargil 1999 - the impregnable conquered. (2002) நட்ராஜ் பப்ளிஷர்ஸ், டெஹ்ராடூன்.
  21. See http://www.bharat-rakshak.com/MONITOR/ISSUE6-1/Siachen.html
  22. "இந்தியர்களால் வியூகமுக்கியத்துவமுள்ள இந்த உயர்ந்த இடத்தின் அனுகூலத்தை வைத்துக் கொண்டிருந்திருக்க முடியும். பெரும்பாலான இந்தியாவின் புறக்காவல் நிலையங்கள் (சியாச்சின்) சிகரத்தின் மேற்கில் சால்தாரோ மலைத்தொடர் சூழ இருக்கின்றன. Bearak, Barry (May 23, 1999). "THE COLDEST WAR; Frozen in Fury on the Roof of the World". The New York Times. http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9807EFDA1431F930A15756C0A96F958260&sec=&spon=&&scp=1&sq=%22May%2023,%201999%22%20%22Roof%20of%20the%20World%22&st=cse. பார்த்த நாள்: 2009-02-20.
  23. "Hazard profiles of Indian districts" (PDF). United Nations Development Program (2003). மூல முகவரியிலிருந்து 2006-09-26 அன்று பரணிடப்பட்டது. பார்த்த நாள் 2006-08-22.
  24. Strzepek, Kenneth M.; Joel B. Smith (1995). As Climate Changes: International Impacts and Implications. Cambridge University Press. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண்:0521467969.
  25. ஒருஉலக தெற்காசியா - சிகர மனிதர் சிவாங் நோர்ஃபெல் லடாக்கிற்கு தண்ணீரைக் கொண்டுவந்தார்.
  27. "Climate in Ladakh". LehLadakhIndia.com. பார்த்த நாள் 2008-03-03.
  28. "Hazard profiles of Indian districts" (PDF). United Nations Development Program (1999). மூல முகவரியிலிருந்து 2006-09-26 அன்று பரணிடப்பட்டது. பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  29. "Flora and fauna of Ladakh". India Travel Agents. பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  30. நாம்கெய்ல், டி., ஃபாக்ஸ், ஜே.எல். & பட்நாகர், ஒய்.வி. (2004). Habitat segregation between sympatric Tibetan argali Ovis ammon hodgsoni and blue sheep Pseudois nayaur in the Indian Trans-Himalaya. ஜர்னல் ஆஃப் ஜூவாலஜி (லண்டன்), 262: 57-63
  31. நாம்கெய்ல், டி. (2006). Winter Habitat Partitioning between Asiatic Ibex and Blue Sheep in Ladakh, Northern India. ஜர்னல் ஆஃப் மவுண்டெய்ன் எகாலஜி, 8: 7-13.
  32. நாம்கெய்ல், டி. (2006). Trans-Himalayan large herbivores: status, conservation and niche relationships. காட்டுவாழ்க்கை பராமரிப்பு சங்கத்திடம் சமர்ப்பிக்கப்பட்ட அறிக்கை, பிரான்க் ஸூ, நியூயார்க.
  33. நாம்கெய்ல்,டி., ஃபாக்ஸ், ஜே.எல். & பட்நாகர், ஒய்.வி. (2007). Habitat shift and time budget of the Tibetan argali: the influence of livestock grazing. சூழியல் ஆராய்ச்சி, 22: 25-31.
  34. நாம்கெய்ல், டி., பாச்சி, எஸ்., மிஷ்ரா, சி. மற்றும் பட்நாகர், ஒய்,வி. (2008). Distributional correlates of the Tibetan gazelle in northern India: Towards a recovery programme. ஓரிக்ஸ், 42: 107-112.
  35. பட்நாகர், ஒய்.வி., வாங்சக், ஆர்., பிரின்ஸ், ஹெச். ஹெச்., வன் வேரன், எஸ்.இ. & மிஷ்ரா, ச. (2006) Perceived conflicts between pastoralism and conservation of the Kiang Equus kiang in the Ladakh Trans- Himalaya. சுற்றுச்சூழல் நிர்வாகம், 38, 934-941.
  36. நாம்கெய்ல், டி. (2004). Eurasian lynx in Ladakh. கேட் நியூஸ், 40: 21-22.
  37. நாம்கெய்ல், டி., ஃபாக்ஸ், ஜே.எல். & பட்நாகர், ஒய்.வி. (2007). Carnivore-caused livestock mortality in Trans-Himalaya. சுற்றுச்சூழல் நிர்வாகம், 39: 490-496.
  38. நாம்கெய்ல், டி., பாச்சி, எஸ்., பட்நாகர், ஒய்.வி. & வாங்சக், ஆர். (2005). Occurrence of the Tibetan sand fox Vulpes ferrilata Hodgson in Ladakh: A new record for the Indian sub-Continent. ஜர்னல் ஆஃப் பாம்பே நேச்சுரல் ஹிஸ்டரி சொசைட்டி, 102: 217-219.
  39. பாச்சி, எஸ், நாம்கெய்ல், டி. & ரிச்சி, எம்.இ. (2006). Small mammalian herbivores as mediators of plant community dynamics in the high-altitude arid rangelands of Trans-Himalayas. உயிரியல் பாதுகாப்பு, 127: 438-442.
  40. "Official website of the Ladakh Autonomous Hill Development Council, Kargil". பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  41. "India". Allrefer country study guide. பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  42. ஜம்மு - காஷ்மீர், லடாக் யூனியன் பிரதேசங்கள் உதயம்: பதவியேற்றனர் துணை நிலை கவர்னர்கள்
  43. President's rule revoked in J&K, 2 Union Territories created
  44. Union Territories of Jammu and Kashmir, Ladakh come into existence
  45. ஜம்மு காஷ்மீர் 31 அக்டோபர் 2019 நள்ளிரவு முதல் 2 யூனியன் பிரதேசங்களாகிறது
  46. காஷ்மீர், லடாக்கிற்கு புதிய கவர்னர்கள் நியமனம்
  47. Weare, Garry (2002). Trekking in the Indian Himalaya (4th ). Lonely Planet.
  48. "State Development Report—Jammu and Kashmir, Chapter 3A" (PDF). Planning Commission of India (2001). பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  50. ஆந்த்-SI-01-02-பாஸின்-V.p65
  51. "Rural population". Education for all in India (1999). பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  52. Norberg-Hodge, Helena (2000). Ancient Futures: Learning from Ladakh. Oxford India Paperbacks.
  53. "Masks: Reflections of Culture and Religion". Dolls of India. பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  54. "Living Fabric: Weaving Among the Nomads of Ladakh Himalaya". பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  55. Jina, Prem Singh (1994). Tourism in Ladakh Himalaya. Indus Publishing. பன்னாட்டுத் தரப்புத்தக எண்:8173870047.
  56. "Ladakh culture". Jammu and Kashmir Tourism. பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  57. பிராங்கி (1914), பக். 95-96.
  58. அம்ச்சி மருத்துவத்திற்கு முக்கியமான மருத்துவ தாவரங்கள் குறித்த Plantlife.org திட்டம்
  59. 'அம்ச்சி' மருத்துவத்திற்கு ஆதரவான இந்திய அரசு திட்டம்
  60. "District-specific Literates and Literacy Rates". Education for all website (2001). பார்த்த நாள் 2006-08-21.
  61. லம்டன் பள்ளி சிற்றேடு.
  62. Justin Shilad (2007-09). "Education Reform, Interrupted". Himal Southasian. பார்த்த நாள் 2008-02-17.
  63. "Education in Ladakh". Visit Ladakh Travel. பார்த்த நாள் 2006-08-22.


வெளி இணைப்புகள்
  1. This excludes அக்சாய் சின் (37,555 km2), under Chinese administration.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.