ఆక్సిజన్

ప్రాణ వాయువు (ఆంగ్లం:Oxygen) గాలిలో ఉన్న సంఘటిత వాయువులలో ఒకటి. ప్రకృతిలో అన్ని మూలకాల కంటే ఎక్కువగా లభిస్తుంది. గాలిలో మూలక రూపంలో లభిస్తుంది. ఘనపరిమాణాత్మకంగా గాలిలో ఐదవవంతు ఉంటుంది. దీనిని తెలుగులో సాంప్రదాయకంగా ఆమ్లజని అని వ్యవహరిస్తారు. దీనిని ప్రాణవాయువుగానూ వ్యవహరిస్తారు. భూమి మీద వృక్ష జంతు సంపదకి ప్రాణ వాయువు అత్యవసరం. ఇది నీటిలో కరుగుతుంది. నీటిలో గల జీవాలు ఈ ప్రాణ వాయువును గ్రహిస్తాయి. ఇది ఇసుకలో 65%, నీటిలో 89% ఉంటుంది.

ఆక్సిజన్, ₈O

Liquid oxygen boiling

సాధారణ ధర్మములు

రూపాంతరాలు

O₂, O₃ (Ozone)

కనిపించే తీరు

వాయువు: రంగులేని
ద్రవం: లేత నీలం

ప్రామాణిక అణు భారం (A_r, standard)

[15.99903, 15.99977] conventional: 15.999

ఆవర్తన పట్టికలో ఆక్సిజన్

–
↑
O
↓
S

నైట్రోజన్ ← ఆక్సిజన్ → ఫ్లోరిన్

పరమాణు సంఖ్య (Z)

గ్రూపు

గ్రూపు 16 (chalcogens)

పీరియడ్

పీరియడ్ 2

మూలక వర్గం

చర్యాశీల అలోహం

బ్లాకు

p-బ్లాకు

ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం

[He] 2s² 2p⁴

ప్రతీ కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు

2, 6

భౌతిక ధర్మములు

STP వద్ద స్థితి

వాయువు

ద్రవీభవన స్థానం

54.36 K (−218.79 °C, −361.82 °F)

మరుగు స్థానం

90.188 K (−182.962 °C, −297.332 °F)

సాంద్రత (STP వద్ద)

1.429 g/L

(మ.స్థా వద్ద) ద్రవస్థితిలో ఉన్నప్పుడు

1.141 g/cm³

త్రిక బిందువు

54.361 K, 0.1463 kPa

సందిగ్ద బిందువు

154.581 K, 5.043 MPa

ద్రవీభవన ఉష్ణం
(హీట్ ఆఫ్ ఫ్యూజన్)

(O₂) 0.444 kJ/mol

భాష్పీభవన ఉష్ణం
(హీట్ ఆఫ్ వేపొరైజేషన్)

(O₂) 6.82 kJ/mol

మోలార్ హీట్ కెపాసిటీ

(O₂) 29.378 J/(mol·K)

భాష్ప పీడనం

P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)				61	73	90

పరమాణు ధర్మములు

ఆక్సీకరణ స్థితులు

2, 1, −1, −2

ఋణవిద్యుదాత్మకత

Pauling scale: 3.44

అయనీకరణ శక్తులు

1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
(more)

సమయోజనీయ వ్యాసార్థం

66±2 pm

వాండర్‌వాల్ వ్యాసార్థం

152 pm

వర్ణపట రేఖలు

ఇతరములు

స్ఫటిక నిర్మాణం

cubic

ధ్వని వేగం

330 m/s (gas, at 27 °C)

ఉష్ణ వాహకత

26.58×10⁻³ W/(m·K)

అయస్కాంత క్రమం

paramagnetic

అయస్కాంత ససెప్టిబిలిటీ

+3449.0·10⁻⁶ cm³/mol (293 K)[1]

CAS సంఖ్య

7782-44-7

చరిత్ర

ఆవిష్కరణ

Carl Wilhelm Scheele (1771)

పేరు పెట్టిన వారు

ఆంటోనీ లావోయిజర్ (1777)

ఆక్సిజన్ ముఖ్య ఐసోటోపులు

ఐసోటోప్	లభ్యత	అర్థజీవితకాలం (t_1/2)
¹⁶O	99.76%	¹⁶O is stable with 8 neutrons
¹⁷O	0.04%	¹⁷O is stable with 9 neutrons
¹⁸O	0.20%	¹⁸O is stable with 10 neutrons

సంకేతం,ఫార్ములా

ప్రాణ వాయువు యొక్క సంకేతం "O", మరియు అణు ఫార్ములా "O₂".

చరిత్ర

స్వీడన్ దేశస్తుడైన షీలే మొదటిసారిగా 1771 లో మెర్క్యురిక్ ఆక్సైడ్ ను వియోగం చెందించి ఆక్సిజన్ తయారు చేసాడు. దీనిని జోసెఫ్ ప్రీస్ట్‌లీ, షీలే అనే శాస్త్రవేత్తలు 1 ఆగస్టు 1774 తేదీన కనుక్కొన్నారు. భూమి పొరల్లో అత్యధికంగా ఉండే మూలకం ఆక్సిజన్, సాధారణ పద్ధతుల్లో మెర్క్యురిక్ ఆక్సైడ్ లేదా పొటాషియం నైట్రేట్ లను వేడి చేసినపుడు ఆక్సిజన్ వాయువు వెలువడుతుంది. తరువాత లావోయిజర్ దీని ధర్మాలను క్షుణ్ణంగా పరిశీలించి 'ఆక్సిజన్ ' అని పేరు పెట్టాడు. ఆక్సిజన్ అంటే ఆమ్లాన్ని ఉత్పత్తి చేసేది అని అర్థం.

ప్రయోగశాలలో ఆక్సిజన్ తయారీ

ఆక్సిజన్ ను పొటాషియం పెర్మాంగనేట్ (KMnO₄), పొటాషియం క్లోరేట్ (KClO₃, హైడ్రోజన్ పెరాక్సైడ్ (H₂O₂, పొటాషియం నైట్రేట్ (KNO₃) మరియు మెర్క్యురిక్ ఆక్సైడ్ (HgO) లను వియోగం చెందించి పొందవచ్చు.

2KClO₃ → 2KCl + 3O₂ ↑
2KNO₃ → 2KNO₂ + O₂ ↑
2HgO → 2Hg + O₂ ↑
2NaNO₃ → 2NaNO₂ + O₂ ↑

పొటాషియం పెర్మాంగనేట్ నుండి తయారీ

ఒక పరీక్షనాళికలో కొంత పొటాNveen రంధ్రం గల రబ్బరు బిరడాను అమర్చి స్టాండుకు బిగించాలి. ఒక గాజు గొట్టాన్ని బిరడా గుండా అమర్చి, గొట్టం రెండవ చివరను నీటిలో ఉన్న పరీక్ష నాళిక లేదావాయు జాడీ మూతి వద్ద అమర్చాలి. పరీక్ష నాళికను నెమ్మదిగా వేడిచేయాలి. బుడగల రూపంలో ఆక్సిజన్ వాయువు నీటిని అథోః ముఖ స్థానభ్రంశమునొందించి వాయు జాడీ లోనికి వెళ్తుంది.

సమీకరణం: 2KMnO₄ → K₂MnO₄+MnO₂ +O₂↑

ఆక్సిజన్ వాయువు పరీక్ష

ఆక్సిజన్ ఉన్న జాడీలో మండుచున్న పుల్లను పెడితే అది ప్రకాశవంతంగా మండును.

భౌతిక ధర్మాలు

ఈ వాయువుకు రంగు, రుచి, వాసన ఉండవు.
దహన శీలి కాదు. దహన దోహదకారి.
ఇది గాలి కంటే కొంచెం బరువైనది.
ఇది నీటిలో కరుగును.
ఇది లిట్మస్ కు తటస్థంగా ఉండును.

ఉపయోగాలు

జీవరాశుల మనుగడకు అత్యంతము అవసరమైన మూలకము.
ఆక్సి ఎసిటిలీన్, మరియు ఆక్సీ హైడ్రోజన్ మంటలను పొందుటకు ఉపయోగిస్తారు.
పర్వతారోహకులకు ఆక్సిజన్ అత్యవసరము.
సముద్ర అంతర్భాగంలో పరిశోధనలు చేయువారికి అవసరము.
అంతరిక్షంలో పరిశోధనలు చేయు వైజ్ఞానికులకు ద్రవరూప ఆక్సిజన్ అవసరం.
ప్రమాదాలు జరిగినపుడు, రోగి శ్వాస తీసుకోలేని పరిస్థితులలో ఆక్సిజన్ అవసరం.
అప్పుడే పుట్టిన శిశువులకు శ్వాస తీసుకోవడంలో ఇబ్బంది వచ్చినపుడు, ఆక్సిజన్ గల ఇంక్యుబేటర్లలో ఉంచుతారు.

రసాయన ధర్మాలు

రెండు పరమాణువులు మూలకాలు
హైడ్రోజన్ H 2 నైట్రోజన్ N 2 ఆక్సిజన్ O 2 ఫ్లోరిన్ F 2 క్లోరిన్ Cl 2 బ్రోమిన్ Br 2 అయొడిన్ I 2

Weast, Robert (1984). CRC, Handbook of Chemistry and Physics. Boca Raton, Florida: Chemical Rubber Company Publishing. pp. E110. ISBN 0-8493-0464-4.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.